ប្ដី

ពីWiktionary

ជើង ដ សំ. បា. ( ន. ) (បតិ “ម្ចាស់; ប្រុស​ជា​ម្ចាស់​ផ្ទះ គឺ​បុរស​ជា​គូ​គ្នា​នឹង​ស្រ្តី​ជា​ភរិយា”) ប្រុស​ជា​គូ​គ្នា​នឹង​ស្រី​ជា​ប្រពន្ធ : មាន​ប្ដី​ប្រពន្ធ គឺ​ស្រី​មាន​ប្រុស​ជា​ប្ដី ប្រុស​មាន​ស្រី​ជា​ប្រពន្ធ​ជា​គូ​គ្រង​ហើយ ។ ប្ដី​សី ក្លាយ​មក​ពី​ពាក្យ​ថា ប្ដី​ស្រី ឬ ប្ដី​សិរី គឺ​ប្ដី​ស្រី​សួស្ដី​ឬ​ប្ដី​របស់​ស្រី (?) : នាង​ទូច​កូន​មីង​វា​មាន​ប្ដី​សី​ហើយ​ឬ​នៅ ? (ព. សា.) ។
យើង​នឹក​ស្ដាយ​ដោយ​យល់​ថា​ពុំ​គួរ​ខាន ក៏​បាន​ស្រង់​យក​ពាក្យ​ជា​ព្រះ​រាជ​និពន្ធ​នៃ ព្រះ​បាទ​សម្ដេច​ព្រះ​ហរិរក្ស​រាមា ឥស្សរាធិបតី ព្រះ​បរម​កោដ្ឋ (ព្រះ​អង្គ​ដួង) ដែល​ទ្រង់​និពន្ធ​ចប់​ស្រេច​នៅ​ថ្ងៃ​សៅរ៍​៨​រោច​ខែ​មាឃ ឆ្នាំ​រកា​នព្វស័ក ព.ស ២៣៨០ កាល​ព្រះ​អង្គ​មាន​ព្រះ​ជន្ម​គម្រប់ ៤១ វស្សា, យើង​ស្រង់​ព្រះ​រាជ​និពន្ធ​នោះ​យក​មក​ទុក​ជា​ព្រះ​កេរ្តិ៍​ក្នុង​វចនានុក្រម​ខ្មែរ​នេះ ចំពោះ​តែ​ត្រង់​ពាក្យ​ថ្លែង​អំពី​គតិ ៥​យ៉ាង ដែល​បុរស​ជា​ប្ដី​ត្រូវ​ប្រតិបត្តិ​ចំពោះ​ស្ត្រី​ជា​ប្រពន្ធ​ប៉ុណ្ណោះ, មិន​មាន​សេចក្ដី​វែង​ណាស់​ណា​ទេ, ដូច​ត​ទៅ​នេះ​គឺ កតមេហិ បញ្ចគតី- ហិ សាមិកា ភរិយាស- ង្គហាធម្មា ប្រែ​តាម​អត្ថា-ធិប្បាយ​បាលី ។
ថា​ប្រុស​ឯណា នឹង​មាន​ភរិយា លោក​ឲ្យ​ចេះ​ក្ដី ទាំង​ប្រាំ​ចំពោះ សង្គ្រោះ​ចិត្ត​ស្រី ប្រពន្ធ​ប្រក្រតី ដូច​ធម៌​សម្ដែង ។
បើ​ប្ដី​ឯណា ពុំ​កាន់​កិរិយា ទាំង​ប្រាំ​នេះ​ឯង ហៅ​ប្ដី​ទុជ៌ន ជួលន់​ក្រៃលែង ចេះ​តែ​កំហែង ចិត្ត​ប្រពន្ធ​ពិត ។
បើ​ប្ដី​កាន់​ច្បាប់ ទាំង​ប្រាំ​នេះ​ខ្ជាប់ ហៅ​ប្ដី​សុចរិត បម្រុង​ភរិយា ដោយ​នា​ក្រម​ក្រឹត្យ​ ប្រសើរ​ពេក​ពិត ឥត​អ្វី​ផ្ទឹម​ឡើយ ។
អស់​ប្រុស​ទាំងឡាយ ចូរ​ចាំ​អធិប្បាយ ច្បាប់​នេះ​ជា​ត្រើយ ទុក​គ្រប់​ប្រុស​ប្រាណ កុំ​មាន​កន្ដើយ មាន​ប្រពន្ធ​ហើយ ជា​សុខ​សម្រាន្ត ។
មួយ​គឺ​ហៅ​ប្ដី ឲ្យ​ប្រើ​សំដី នឹង​ប្រពន្ធ​មាន ពាក្យ​ទន់​ពីរោះ ស្មើ​ស្មោះ​ដោយ​ក្សាន្ត សរសើរ​រាប់អាន តាម​សព្ទ​វាចា ។
មួយ​គឺ​ប្រពន្ធ ខុស​ឆ្គង​ស្រាល​ធ្ងន់ កុំ​ជេរ​ផ្ដាសា ទាត់​ធាក់​ដៀល​ដំ ដូច​ខ្ញុំ​អាត្មា កុំ​ស្ដី​ដើម​ថា ឲ្យ​ឮ​សាយ​ស័ព្ទ ។
មួយ​គឺ​បាន​ធន ប្រគល់​ប្រពន្ធ ទុក​ដាក់​រណ្ដាប់ ទាំង​គ្រឿង​អាហារ ជា​ការ​ស្រី​ផ្គាប់ រៀប​ចំ​សម្រាប់ ថែទាំ​រក្សា ។
មួយ​គឺ​កុំ​ផ្ចង់ កុំ​ខំ​តែ​ប- ង្កើត​កូន​ហើយ​ថា ប្រពន្ធ​សុខ​ចិត្ត ឲ្យ​គិត​ប្រាថ្នា រួស​រក​ទ្រព្យា សម្រាប់​ឲ្យ​ផង ។
មួយ​គឺ​ឲ្យ​ចាប់​ ស្រឡាញ់​ឲ្យ​ខ្ជាប់ កុំ​ជិនណាយ​ហោង បើ​មាន​ប្រពន្ធ- ទៀត​កុំ​ប៉ុនប៉ង ស្រឡាញ់​ស្នេហ៍ស្នង ឲ្យ​ស្មើ​មុខ​ឡើយ ។
សម្ដែង​សេចក្ដី គ្រប់​ប្រាំ​វិថី ចែង​ចប់​ស្រេច​ហើយ ឲ្យ​អស់​ប្រុស​ផង ចាំ​ចង​ជា​ត្រើយ ផ្ចង់​កុំ​កន្តើយ ចោល​ច្បាប់​បុរាណ ។
បើ​ប្រុស​ឯណា ពុំ​ផ្ចង់​ចិន្តា ដូច​ធម៌​ទូន្មាន នៅ​នឹង​ភរិយា គ្មាន​ជា​សុខ​សាន្ត ហិនហោច​ធន​ធាន ទាស់ទែង​លែង​គ្នា ។
ឯ​វិស័យ​ចិត្ត អស់​ស្រី​ផង​ពិត មាន​ប្ដី​ប្រាថ្នា អំពើ​ទាំង​ប្រាំ នេះ​ចាំ​ចិន្តា គ្រប់​ចិត្ត​ភរិយា នៅ​នា​លោកិយ ។
បើ​ខ្វះ​អំពើ- ណា​មួយ​ហើយ​តើ ប្រពន្ធ​ថា​ប្ដី ចិត្ត​ពុំ​ត្រូវ​ត្រង់ ពុំ​គង់​មេត្រី តូច​ចិត្ត​ស្វាមី អាក់​អន់​ពុំ​ស្មោះ លោក​ឲ្យ​ប្រុស​ផង គន់​គិត​ស្ងួន​គ្រង ផ្ចង់​ចិត្ត​សង្គ្រោះ- ប្រពន្ធ​ឲ្យ​ពិត ដោយ​ក្រឹត្យ​ប្រាំ​នោះ ប្រពន្ធ​ក៏​ស្មោះ- ចិត្ត​ចូល​មូល​ឯង ។
កុំ​គិត​តែ​យក- ប្រពន្ធ​បាន​មក គ្រាន់​ឱប​ប្រលែង បង្កើត​តែ​កូន សោះសូន្យ​ធនធេង លោក​ឲ្យ​គិត​ក្រែង ដំណៀល​និន្ទា ។
ធម្មតា​ជា​ប្ដី បាន​ទ្រព្យ​ធន​អ្វី ឬ​យស​សក្ដា តែង​នៅ​សុខ​សឹង- ទីពឹង​ផង​គ្នា ព្រោះ​ដ្បិត​ភរិយា កាន់​ក្ដី​សុចរិត ។
អំពើ​ច្នេះ​ហោង ឲ្យ​អស់​ប្រុស​ផង ចង​ចាំ​ក្នុង​ចិត្ត តាម​ធម៌​ទូន្មាន គ្រប់​ប្រាណ​ប្រុស​ពិត ទុក​ជា​ក្រម​ក្រិត្យ ច្បាប់​ច្បាស់​ត​ទៅ ។
អង្គ​អញ​រចនា សេចក្ដី​កាព្យា តាម​ច្បាប់​ទុក​នៅ ក្នុង​ព្រះ​បាលី សេចក្ដី​ជ្រាលជ្រៅ ពុំ​ហ៊ាន​សៅដៅ លើក​លែង​ងាយ​ដាយ ។
ឧស្សាហ៍​ខំ​ប្រុង ប្រែ​រក​រើស​ក្នុង គម្ពីរ​និកាយ អដ្ឋកថា ដីកា​បរិយាយ និបាត​ទាំងឡាយ មក​ផ្សំ​ស្រដី ។
ជា​ច្បាប់​ទុក​ត ដំណឹង​តំណ ដំណើរ​ស្ត្រី ឲ្យ​ជាក់​ប្រាកដ ដោយ​បទ​បាលី គ្រាន់​អស់​ប្រុស​ស្រី រើស​រៀន​រក​ផ្លូវ ។
ច្បាប់​នេះ​ប្រសើរ ដំណឹង​ដំណើរ ទំនង​នេះ​កូវ ជា​ច្បាប់​ប្រាកដ ដោយ​បទ​ត្រឹម​ត្រូវ គួរ​យើង​ឥឡូវ ប្រតិបត្តិ​រក្សា ។
គួរ​រៀន​ឲ្យ​ស្ទាត់ ឲ្យ​ចាំ​រត់​មាត់​ ដាក់​ក្នុង​ចិន្តា គ្រាន់​នឹង​ប្រិតប្រៀន បង្រៀន​អាត្មា តាម​ដោយ​គាថា នេះ​ឯង​ត​ទៅ ។
ចែង​ចប់​អភិប្រាយ ដោយ​អត្ថ​បរិយាយ សូរេច​ថ្ងៃ​សៅរ៍ ប្រាំ​បី​រោច​ឯ នា​ខែ​មាឃ​នៅ ឆ្នាំ​រកា​ត្រូវ នព្វស័ក​ស្រេច​ហោង ។៚
(បើ​ពេញ​ចិត្ត គួរ​ទន្ទេញ​ឲ្យ​ចាំ​មាត់) ម. ព. ប្រពន្ធ ទៀត​ផង) ។