ព្រហ្ម

ពីWiktionary
  1. ព្រំ បា.; សំ. (ន.) (ព្រហ្មន៑) សេចក្ដី​ចម្រើន; សេចក្ដី​រីក​ចិត្ត; សេចក្ដី​ប្រសើរ; ចំណែក​ចិត្ត; វេទ; សីល... ។ ទេវតា​ដែល​កើត​នៅ​ព្រហ្ម​លោក ដោយ​អំណាច​ផល​នៃ​ឈាន​ចិត្ត : ព្រះ​ព្រហ្ម, ទៅ​កើត​ជា​ព្រហ្ម, ឋាន​ព្រហ្ម ។ មាតា​បិតា​ក៏​ហៅ ព្រហ្ម (របស់​កូន) ព្រោះ​មាន​ព្រហ្ម​វិហារ​ផ្សាយ​ទៅ​រក​បុត្រ ។ សម្មាសម្ពុទ្ធ'​ និង ​ព្រះ​អរហន្ត ​ក៏​ហៅ​ថា ព្រហ្ម ព្រះ​មាន​ព្រហ្ម​ចរិយ​ធម៌ ​ដ៏​ប្រសើរ​បំផុត ។ ព្រាហ្មណ៍​ក៏​ហៅ​ថា ព្រហ្ម ដែរ ព្រោះ​ពួក​ព្រាហ្មណ៍​ប្រកាស​ជំនឿ​ថា ពូជ​ដើម​របស់​ខ្លួន​កើត​អំពី​ព្រះ​ឱស្ឋ​ព្រហ្ម ។ល។
  2. ព្រះព្រហ្ម

ក្នុងឆាកប្រយុទ្ធចុងក្រោយបំផុតរវាងក្រុងរាពណ៍និងព្រះរាម ក្រុងរាពណ៍បានកាឡាខ្លួនទៅជាព្រះព្រហ្មមានមុខ4ដៃ6។ ព្រះរាម ព្រះលក្ស្មណ៍ឆ្ងល់ហើយឈរស្ងៀមមិនហ៊ានប្រយុទ្ធ តែហនុមានប្រាប់ទៅព្រះរាមថាជាក្រុងរាពណ៍ប្រែកាឡា។ ពេលនោះព្រះរាមក៏ផ្លែងសរត្រូវក្រុងរាពណ៍ស្លាប់។ ព្រះព្រហ្មសម្គាល់ដោយមានមុខ4 ពាក់ម្កុដកំពូល4 ហើយជាទូទៅមានដៃ4 ឬ6 មានសម្បុរពណ៌សាច់និងមានទម្រង់ដូចមនុស្ស។

  1. (គុ.) ប្រសើរ, ខ្ពង់ខ្ពស់, ទូលាយ...។
    ពាក្យ​នេះ​ច្រើន​ប្រើ​រួម​ចូល​នាំ​មុខ​នាម​សព្ទ​ដទៃ តាម​គួរ​ដល់​ការ​ប្រកប, ដូច​យ៉ាង : ព្រហ្ម​កាយ, ព្រហ្ម​គីតិ, ព្រហ្ម​ចក្រ, ព្រហ្ម​ចរិយ, ព្រហ្ម​ចារី ជាដើម (ម.ព. ទាំង​នោះ) ។ ព្រហ្ម​កាយ (ព្រះហ្មៈ-- ឬ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) (ន.) (បា.) ពួក​ព្រហ្ម, ពួក​ព្រហ្ម​នីមួយ​ៗ ។ ព្រហ្ម​កាយិក​ទេវតាព្រហ្ម​កាយិកា ទេវតា​ពួក​ព្រហ្ម ឬ​ពួក​ទេវតា​ដែល​កើត​ក្នុង​ព្រហ្ម​លោក ។ ព្រហ្ម​គីតិ (ព្រំមៈគីតិ, ឬ​--គីត) (ន.) (បា. ព្រហ្ម “ព្រហ្ម” + គីតិ “ចម្រៀង”) ឈ្មោះ​កាព្យ​មួយ​យ៉ាង មាន​ជើង ៤ គឺ​ក្នុង​មួយ​របះ​មាន ៤ ឃ្លា, ត្រង់​ឃ្លា​ទី ១ និង​ទី ៣ មាន ៥ ពាក្យ, ឃ្លា​ទី ២ និង​ទី ៤ មាន ៦ ពាក្យ : បទ​ព្រហ្ម​គីតិ, ដូច​ជា : អ្នក​មាន​រក្សា​ខ្សត់ ដូច​សំពត់​ព័ទ្ធ​ពី​ក្រៅ អ្នក​ប្រាជ្ញ​រក្សា​ខ្លៅ ដូច​សំពៅ​និង​សំប៉ាន ។ ព្រហ្ម​គោល (ព្រះហ្មៈ--ឬ​ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ.) ចក្រ​វាល, មណ្ឌល​ចក្រ​វាល (ម. ព. គោល ផង) ។ ព្រហ្ម​ចក្រ (ព្រះហ្មៈច័ក, ឬ ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ. បា.--ចក្ក) ចក្រ​វាល; ពុទ្ធ​សាសនា ។ ព្រហ្ម​ចរិយ, --យៈ ឬ ព្រហ្ម​ចារ្យ (ព្រះម្មៈចៈរ៉ិយ៉ៈ ឬ--ចា, ឬ​ក៏ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) (ន.) (បា. ព្រហ្ម​ចរិយ; សំ. ព្រហ្ម​ចយ៌) បែប​បទ​ឬ​សណ្ដាប់​ធ្នាប់​របស់​ព្រហ្ម​ចារី​ឬ​ព្រហ្ម​ចារិនី; ការ​ប្រព្រឹត្ត​ធម៌​ដ៏​ប្រសើរ ។ តាម​ន័យ​ខាង​ពុទ្ធ​សាសនា​ថា ការ​ឲ្យ​ទាន, ការ​ខ្វល់ខ្វាយ ឬ​ខ្នះខ្នែង​ចំពោះ​អំពើ​ជា​កុសល, ការ​រក្សា​សីល ៥, ការ​ចម្រើន​ព្រហ្ម​វិហារ ៤ ការ​សម្ដែង​ធម៌​ឬ​ណែនាំ​ពន្យល់​ឲ្យ​អ្នក​ដទៃ​កាន់​អំពើ​សុចរិត, ការ​វៀរ​ចាក​មេថុន​ធម្ម, សេចក្ដី​សន្ដោស​ចំពោះ​ភរិយា​របស់​ខ្លួន, សេចក្ដី​ព្យាយាម​ដ៏​ខ្ជាប់ខ្ជួន​ក្នុង​ការ​កុសល, ការ​រក្សា​ឧបោសថ​សីល​តាម​កាល​កំណត់, អរិយ​មគ្គ, ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​ទាំង​មូល, អធ្យាស្រ័យ (ទាំង ១២ យ៉ាង​នេះ) ហៅ​ថា ព្រហ្ម​ចរិយ ឬ ព្រហ្ម​ចារ្យ (ហៅ​ថា ព្រហ្ម​ចរិយ​ធម៌ ក៏​បាន) ។ ព្រហ្ម​ចរិយ​ធម៌ (ព្រះហ្មៈចៈរ៉ិយ៉ៈធ័រ, ឬ​ព្រំមៈ--) មើល​ពាក្យ ព្រហ្ម​ចរិយ ។ ព្រហ្ម​ចារិនី (ព្រះហ្មៈ-- ឬ​ព្រំមៈ--) (ន.) (បា.; សំ. ព្រហ្មចារិន៑) អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​ព្រហ្ម​ចារ្យ ។ ពាក្យ​នេះ, តាម​លទ្ធិ​ព្រាហ្មណ៍ សំដៅ​យក​អ្នក​ដែល​កំពុង​ហាត់​រៀន​វេទ ឬ​អ្នក​ដែល​កំពុង​សិក្សា​លទ្ធិ​ព្រាហ្មណ៍ សំដៅ​យក​អ្នក​ដែល​កំពុង​ហាត់​រៀន​វេទ ឬ​សំដៅ​ចំពោះ​តែ​អ្នក​ដែល​វៀរ​មេថុន​ធម្ម​ដោយ​ដាច់​ខាត យ៉ាង​ដូច​បព្វជិត​មាន​ភិក្ខុ, សាមណេរ​ជាដើម; តាម​លទ្ធិ​បុរាណ សំដៅ​យក​កុមារ​ឬ​កុមារី​ដែល​នៅ​លីវ​សុទ្ធសាធ; ខាង​លទ្ធិ​ខ្មែរ​ដែល​ប្រើ​តាម​ទម្លាប់ ច្រើន​តែ​សំដៅ​យក​កុមារី​ជំទង់​ហៅ​ថា ស្ត្រី​ព្រហ្ម​ចារី; តែ​បើ​តាម​បែប​ត្រឹមត្រូវ​ ព្រហ្ម​ចារី សម្រាប់​ហៅ​បុរស, ឯ​ស្ត្រី​ត្រូវ​ហៅ ព្រហ្ម​ចារិនី (ម. ព. ព្រហ្ម​ចរិយ ផង) ។ ព្រហ្ម​ចារ្យ (ម. ព. ប្រហ្ម​ចរិយ) ។ ព្រហ្ម​ជាត ឬ--ជាតិ (ព្រំមៈជាត) (ន.) ឈ្មោះ​ក្បួន​ហោរ​មួយ​ប្រភេទ​សម្រាប់​មើល​ជតា​រាសី​មនុស្ស : ក្បួន​ព្រហ្ម​ជាតិ ។ ព្រហ្មញ្ញ ឬ ព្រហ្មណ្យ (ព្រះ​ហ្ម័ញ, ព្រះ​ហ្ម័ន ឬ​ព្រំម័ញ, ព្រំម៉័ន) (គុ.) (បា. ឬ សំ.) ដែល​ជាប់​ទាក់ទង​ដោយ​ព្រហ្ម ឬ​ដែល​ជា​របស់​ពួក​ព្រាហ្មណ៍ : លទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញ, សណ្ដាប់​ព្រហ្មញ្ញ, គម្ពីរ​ព្រហ្មណ្យ (ប្រើ​ជា ព្រហ្មាណ្យ ក៏​បាន) ។ ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា (ព្រះហ្ម័ញ-ញៈសាសៈន៉ា, ឬ​ត. ទ. ស្រ. ព្រំម៉័ញ-ញៈសាស្នា) (ន.) (បា. ព្រហ្មញ្ញ + សាសន) សាសនា​ដែល​មាន​ការ​ជាប់​ទាក់ទង​ដោយ​សេចក្ដី​ប្រកាន់​ជឿ​ថា មហា​ព្រហ្ម​ជា​អ្នក​បង្កើត​ពពួក​សត្វ... (សាសនា​របស់​ពួក​ព្រាហ្មណ៍); សរសេរ​ជា ព្រហ្មញ្ញ​សាស្នា ក៏​មាន ។ ព្រហ្មណ្យ (ម. ព. ព្រហ្មញ្ញ) ។ ព្រហ្ម​ទណ្ឌ (ព្រះហ្មៈទ័ន, ឬ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) (ន.) (បា.) ដំបង​ព្រហ្ម, អាជ្ញា​ព្រហ្ម; អាជ្ញា​ជាន់​ខ្ពស់ ។ ឈ្មោះ​ទណ្ឌ​កម្ម​មួយ​យ៉ាង សម្រាប់​ជំនុំ​សង្ឃ​ក្នុង​ពុទ្ធ​សាសនា ដាក់​ទោស​ដល់​បព្វជិត​ដែល​របឹង​រឹងរូស​មិន​កោត​ខ្លាច​វិន័យ, មាន​លក្ខណៈ​ត្រូវ​ជំនុំ​សង្ឃ​ហាម​មិន​ឲ្យ​បព្វជិត​ណា​មួយ​និយាយ​ស្ដី​រក​បព្វជិត​នោះ​ជា​ដាច់​ខាត, ត្រាតែ​បព្វជិត​នោះ​ដឹង​ខ្លួន​ហើយ​ទន់​ចិត្ត​អស់​ពុត​ព្យសន៍ ចូល​មក​សូម​លន់តួ​ទើប​ជំនុំ​សង្ឃ​ត្រូវ​លើក​ទណ្ឌ​កម្ម​នោះ​ចេញ... (ព. វិ. ពុ.) ។ ឈ្មោះ​ច្បាប់​ដែល​រាជការ​បញ្ញត្ត សម្រាប់​ពិភាក្សា កាត់​ទោស, ពិន័យ​មនុស្ស​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​នឹង​បញ្ញត្តិ​សម្រាប់​ប្រទេស; ក្រម​ច្បាប់​នោះ​សម្រាប់​កម្ពុជ​រដ្ឋ​ហៅ​ថា ក្រម​ព្រហ្ម​ទណ្ឌ​ខេមរៈ ឬ​ហៅ​ថា ច្បាប់​ព្រហ្ម​ទណ្ឌ ក៏​បាន (ម. ព. ព្រហ្ម និង ទណ្ឌ, ទណ្ឌ​កម្ម ផង) ។ ព្រហ្ម​ទេយ្យ (ព្រះហ្មៈទៃ, ឬ​ព្រំមៈ--) (ន.) (បា.) ទាន​ឬ​រង្វាន់​ដ៏​ប្រសើរ; របស់​ប្រទាន; រង្វាន់​ដែល​ព្រះ​មហា​ក្សត្រ​ទ្រង់​ព្រះ​រាជ​ទាន​ដល់​អ្នក​ណា​មួយ ដោយ​អ្នក​នោះ​បាន​ធ្វើ​កិច្ចការ​អ្វី​មួយ​ឲ្យ​ពេញ​ព្រះ​ទ័យ; ក្នុង​រាជ​ពី​ព្រេង​នាយ ច្រើន​តែ​ប្រោស​ប្រទាន គោ, ក្របី, ដំរី, សេះ...; ស្រែ, ស្រុក, ខែត្រ ឲ្យ​ដាច់​មុខ​អាករ​ទៅ​លើ​អ្នក​នោះ, មិន​តោង​ទាម​ជា​ប្រយោជន៍​ឃ្លាំង​ហ្លួង​ដោយ​ពេញ​ទី​ឡើយ ។ ព្រហ្ម​ធម៌ (ព្រះហ្មៈ ធ័រ, ឬ ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ.; បា. ព្រហ្ម​ធម្ម) ធម៌​ដ៏​ប្រសើរ; ព្រហ្ម​វិហារ; ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា ។ ព្រហ្ម័នព្រហ្មាន (ន.) ព្រហ្ម (ម. ព. ព្រហ្ម) ។ ព្រហ្ម​លោក (ព្រះហ្មៈ--, ឬ ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ. បា. លោក​ជា​ទី​នៅ​នៃ​ពួក​ព្រហ្ម, ឋាន​ព្រហ្ម។ ព្រហ្ម​វិមាន (ព្រះហ្មៈ--, ឬ​ព្រំមៈ--, ឬ​ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ. បា.) វិមាន​នៃ​ព្រហ្ម ។ ព្រហ្ម​វិហារ (ព្រះ​ហ្មៈ​វិហា, ឬ​ព្រំមៈ--) (ន.) (បា.) ធម៌​ជា​ទី​នៅ​នៃ​ព្រហ្ម, ធម៌​ជា​លំនៅ​នៃ​ចិត្ត​ដ៏​ប្រសើរ; មាន​៤​យ៉ាង​គឺ ១- មេត្តា ផ្សាយ​សេច​ក្ដី​រាប់អាន​ទៅ​រក​សព្វ​សត្វ; ២- ករុណា ផ្សាយ​សេចក្ដី​អាណិត​ទៅ​រក​សព្វ​សត្វ; ៣- មុទិតា ផ្សាយ​អំណរ​ទៅ​រក​សព្វ​សត្វ​ដែល​បាន​សេចក្ដី​សុខ​ចម្រើន គឺ​មាន​អំណរ​នឹង​គេ​បាន​សុខ​ចម្រើន; ៤- ឧបេក្ខា ផ្សាយ​សេចក្ដី​ស្មោះ​ស្មើ​ទៅ​រក​សព្វ​សត្វ ។ ព្រហ្ម​សូត្រ (ព្រះ​ហ្មៈ​សូត, ឬ​ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ.) អំបោះ​ដ៏​ប្រសើរ គឺ​អំបោះ​មង្គល​ក្នុង​យញ្ញ​ពិធី ឬ​អំបោះ​ដែល​ប្រសិទ្ធី​ជា​មង្គល​សម្រាប់​ពាក់​សីសៈ​ឬ​សៀត​ត្រចៀក​ស្ពាយ​ឆៀង​ជាដើម (តាម​លទ្ធិ​ព្រាហ្មណ៍) ។ ព្រហ្មា (ព្រះហ្មា, ឬ ព្រំមា) (ន.) (បា. < ព្រហ្ម) ព្រហ្ម (ព. កា.) ។ ព្រហ្មាណ្យ (ព្រះ​ហ្មាន ឬ ព្រំ--) មើល​ពាក្យ ព្រហ្មញ្ញ និង ព្រហ្មាណ្យ ។ ព្រហ្មាធិបតី (ព្រះ​ហ្មាធិប៉ៈដី, ឬ ព្រំមា--) (ន.) (បា. --បតិ) ព្រហ្ម​ជា​អធិបតី គឺ​ព្រហ្ម​ដែល​ជា​ចម្បង​ជាង​អស់​ពួក​ព្រហ្ម (ហៅ​ថា ព្រហ្មិន្ទ, ព្រហ្មេន្ទ្រ, ព្រហ្មេស្វរ៑ ក៏​បាន) ។ ព្រហ្មាស្ត្រ (ព្រំមាស) (ន.) (សំ. ក្ល.; សំ. < ព្រហ្មន៑ + ឝស្ត្រ “សស្ត្រា​នៃ​ព្រហ្ម ឬ​សស្ត្រា​ដ៏​ប្រសើរ”) ឈ្មោះ​សរ​ដ៏​វិសេស​មួយ​ប្រភេទ : សរ​ព្រហ្មាស្ត្រ (មាន​និយាយ​ក្នុង​រឿង​រាមាយណៈ) ។ ព្រហ្មិន្ទព្រហេ្មន្ទ្រ (ព្រះ​ហ្មិន, --ហ្មេន; ឬ ព្រំមិន, --មេន) មើល​ពាក្យ ព្រហ្មាធិបតី (ព. កា.) ។ ព្រហ្មេស្វរ៑ (ព្រះ​ហ្មេស, ឬ ព្រំមេស) មើល​ពាក្យ ព្រហ្មាធិបតី (ព. កា.) ។
  2. ភូមិនៃឃុំព្រៃព្នៅ