ឯក
ek =ឯក ,អែក សំ. បា. ( សំខ្យា ) (មួយ; ម្នាក់ ។ គុ. ដែលមានតែមួយឬតែម្នាក់, ឥតមានពីរ, ឥតពីរ; ទីមួយ, លេខមួយ; ឧត្ដម, ខ្ពស់, ខ្ពង់ខ្ពស់; ប្រសើរ, ប្រសើរផុត; លើសលែង, លើសលន់, កន្លង; ចម្បង; សំខាន់; ដែលដាច់គេ, បណ្តាច់; ផុត, បំផុត; ស្រស់, ឆើត; ឆ្នើម; ថ្លៃថ្លា; ឥតមានប្រៀប; ដែលតែម្តង; ដែលព្រមគ្នា : ឯកអគ្គ ឬ --អគ្រ (--អាក់) ប្រសើរឯក ។ ឯកអង្គ អង្គប្រសើរផុត; អ្នកដែលមានខ្លួនប្រសើរផុត (ព. កា.) : ក្សត្រិយ៍ក្សាន្តឯកអង្គ ស្តេចយាងតម្រង់ ទៅកាន់ប្រាសាទ រាជនិវេសន៍ ប្រសើរស្អាងស្អាត ដល់ហើយព្រះបាទ ទ្រង់ស្តេចចូលក្នុង ។ ពាក្យបណ្តៅបុរាណថា : ឯកអង្គទ្រង់នាមឯកខ្ពស់អនេក ទាបជាងស្មៅ តើគឺអ្វី ? --ភ្នំ-- ត្រូវហើយ ។ ឯកឧក ឬ--ឧគ្គ (--អុក) ឲកញ៉ាទីមួយឬខ្ពង់ខ្ពស់កន្លង ។ ឯកឧត្ដម ឧត្ដមលើសលែង ។ ឯកឯង តែឯង, តែម្នាក់ឯង : មនុស្សឯកឯង; នៅឯកឯង ។ ចំណេះឯក ចំណេះខ្ពស់ ។ ជាឯក ជាទីមួយ : ទុកជាឯកទុកថាជាទីមួយឬជាលេខមួយ ។ តួឯក តួឆើត, តួស្រស់ : ល្ខោនតួឯក ។ ប្រសើរឯក ប្រសើរបំផុត ។ ល្អឯក ល្អផុត ។ សម្រាប់ឯកសម្រាប់ទីមួយ ឬតំណែងទីមួយ : មន្រ្តីសម្រាប់ឯក ។ល។ អ. ថ. អេកៈ ឬតាមទម្លាប់ថា អែកៈ ក៏មានខ្លះ (សំ. ឰក ឬ ឰក្យ អ. ថ. អែកៈ ឬ --ក្យៈ), ដូចជា ឯកកោលាហល (--ល៉ាហល់) ដំណើរជ្រួលជ្រើមព្រមគ្នា ។ ឯកគ្គតា (អេក័ក-គៈ--) ដំណើរតាំងនៅមូលស្លុងក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ, ដំណើរមូលចិត្តស្លុងក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ (ហៅ ឯកគ្គតាចិត្ត ក៏បាន) ។ ឯកចក្ខុ ឬ --ចក្សុ ភ្នែកតែម្ខាង; អ្នកដែលមានភ្នែកតែម្ខាង (ខ្វាក់ម្ខាង) ។ ព. កា. ប្រើជា ឯកច័ក្សុ ក៏បាន, អ. ថ. --ចាក់ ។ ឯកចរ ការត្រាច់ឬដើរម្នាក់ឯង ។ ឯកចារិន ឬ--ចារី អ្នកដែលត្រាច់ឬដើរតែម្នាក់ឯង (បើស្ត្រីជា ឯកចារិណី ឬ--រិនី) ។ ឯកចិត្ត ចិត្តមួយ; គំនិតតែមួយ; គំនិតត្រូវគ្នាតែមួយ; អ្នកដែលមានគំនិតត្រូវគ្នាតែមួយ : ពួកឯកចិត្ត ពួកអ្នកត្រូវគំនិតគ្នា ។ ខ្មែរប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “ស្រេចនឹងចិត្ត, សេរី, សេរីភាព” ក៏មាន : មនុស្សឯកចិត្ត, នៅស្រណុកឯកចិត្ត, មនុស្សស្រណុកឯកចិត្ត ។ ឯកច្ឆត្រ (--ក័ច-ឆ័ត) ដែលមានស្វេតច្ឆត្រតែមួយ គឺមានក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យតែមួយព្រះអង្គ មានរាជានុភាពពេញទី : ប្រទេសឯកច្ឆត្រ ប្រទេសឯករាជ្យ ។ ឯកច្ឆន្ទ (--ក័ច-ឆ័ន) ចំណង់តែមួយ; បំណងតែមួយ; បំណងត្រូវគ្នាតែមួយ; ដែលមានបំណងត្រូវគ្នាតែមួយ, ដែលព្រមចិត្តគ្នា : ខំប្រឹងធ្វើការដោយឯកច្ឆន្ទ, ព្រមគ្នាជាឯកច្ឆន្ទ; ពួកឯកច្ឆន្ទ ។ ខ្មែរប្រើក្លាយជា ឯកច្ឆាន្ទ សំដៅសេចក្ដីថា “ស្រេចលើខ្លួន,សេរី, អត្តាធីន” : មនុស្សឯកច្ឆាន្ទ ។ ឯកជន ជនម្នាក់, មនុស្សម្នាក់ ។ ចំពោះតែខ្លួនមួយ : ការឯកជន ការចំពោះតែមនុស្សម្នាក់ៗ ។ ឯកជាតិ ជាតិមួយ, មួយជាតិ (កំណើតមួយ) ។ ឯកទត្ត (--ទ័ត) អ្វីៗដែលគេត្រូវឲ្យចំពោះតែបុគ្គលម្នាក់ : របស់ឯកទត្ត ។ ឯកទិដ្ឋិ ដែលមានទិដ្ឋិត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានសេចក្ដីយល់ឃើញត្រូវគ្នា ។ ឯកទិន ថ្ងៃមួយ, មួយថ្ងៃ; ពាក្យសន្មតហៅសន្លឹកក្រដាសដែលមានចុះថ្ងៃខែ សម្រាប់មើលបានតែមួយថ្ងៃៗ ហើយត្រូវបើកបកសន្លឹកថ្ងៃដែលកន្លងផុតទៅនោះចោលចេញ ក្នុងមួយថ្ងៃមួយសន្លឹករៀងរាល់ថ្ងៃ ដើម្បីនឹងមើលថ្ងៃខែតៗគ្នាជាលំដាប់ទៅ : មើលឯកទិន, ទិញឯកទិន ។ ឯកទិស ទិសមួយ, ទិសម្ខាង; ទិសឬផ្លូវដែលតម្រូវឲ្យអ្នកបើកបររថយន្តឬយានផ្សេងៗ ប្រកាន់យកបានតែម្ខាងៗ គឺថាបានតែទៅ ឯមកបញ្រ្ចាសមិនបាន ឬបានតែមក ។ ឯកទុក្ខ ទុក្ខត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានទុក្ខត្រូវគ្នា ។ ឯកទេស ភាគមួយ, ចំណែកមួយដែលត្រូវលើកឬទាញយកមកនិយាយផ្សេងៗដោយឡែក: និយាយដោយឯកទេស; ពិសេស, ប្លែក : វត្ថុឯកទេស ។ ឯកធីតា កូនស្រីតែមួយ ។ ឯកធ្យាស្រ័យ ឬ ឯកជ្ឈាស័យ អធ្យាស្រ័យត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានអធ្យាស្រ័យត្រូវគ្នា ។ ឯកន័យ នៃមួយ; ដែលមានន័យតែមួយ, មានន័យត្រូវគ្នា : សេចក្ដីនេះជាឯកន័យ; ពាក្យទាំងនេះជាឯកន័យ ។ ឯកនាម ឈ្មោះត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមាននាមត្រូវគ្នា ។ ដែលរស់ដោយសារអាហារដូចគ្នា : សត្វលោកទាំងអស់ជាឯកនាម ព្រោះសុទ្ធតែរស់ដោយសារអាហារដូចគ្នា ។ ឯកនិន្នាទ ដែលមានដំណើរគឹកកងឬកងរំពងតែមួយ, ដែលមានសូរសព្ទកងរំពងរួមគ្នាតែមួយ : សម្រែកហ៊ោឯកនិន្នាទ ។ ឯកនេត្ត ឬ--នេត្រ ដូចគ្នានឹង ឯកចក្ខុ ។ ឯកន្តសុខ ដែលសុទ្ធតែសុខ ។ ឯកន្តបរមសុខ ដែលសុទ្ធតែសុខយ៉ាងក្រៃលែង ។ ឯកបថ (--បត់) ផ្លូវឬគន្លងតែមួយ, ដែលមានផ្លូវឬគន្លងតែមួយ; ដែលមានផ្លូវឬលំអានត្រូវគ្នា ។ ឯកបទ បទមួយ; ដែលមានបទតែមួយ ។ ឯកបទិក ឬ --បទី ផ្លូវជើង ។ ឯកបុគ្គល ឬ --បុរស បុគ្គលស្រួចឆ្នើម ឬបុរសប្រសើរផុត ។ ឯកបុត្ត ឬ --បុត្រ កូនប្រុសតែមួយ ។ ឯកប្បហារ (--ក័ប-ប៉ៈហា) ឬ--ប្រហារ ប្រហារតែម្តង ។ ដំណើរព្រមគ្នា, ស្មើគ្នា : នាំគ្នាចូលចោមចាប់ជាឯកប្បហារ; រត់ខ្នាប់ជាឯកប្បហារ ។ ឯកភក្តី (ជើង ដ, អ. ថ. --ភ័ក-ក្តី) សេចក្ដីស្រឡាញ់ស្មោះរួមចិត្តគំនិតគ្នាចំពោះទៅលើបុគ្គលម្នាក់; ដែលមានភក្តីចំពោះទៅលើបុគ្គលម្នាក់ : អាណាប្រជាជនទាំងអស់ត្រូវមានចិត្តស្មោះស្ម័គ្រឯកភក្តីចំពោះព្រះបរមក្សត្រិយ៍របស់ខ្លួន (ប្រើជា ឯកភក្តិ ឬ --ភ័ក្តិ ក៏បាន, អ. ថ. --ភ័ក) ។ ឯកភត្តិក ឬ --ភត្តិកៈ, ឯកភោជិន ឬ --ភោជី អ្នកដែលបរិភោគភោជនាហារក្នុងមួយថ្ងៃ (មួយថ្ងៃមួយយប់) តែម្តង; (ព. ពុ. ចំពោះអ្នកដែលបរិភោគមួយថ្ងៃម្តង ក្នុងវេលាពីព្រឹកទល់នឹងថ្ងៃត្រង់); បើស្ត្រីជា ឯកភត្តិកា ឬ ឯកភោជិនី ។ ឯកភរិយា ភរិយាទីមួយ, ភរិយាធំ, ប្រពន្ធដើម (ហៅ ឯកបត្នី ក៏បាន) ។ ឯកភាគ ចំណែកមួយ, មួយចំណែក ។ ឯកភាព ឬ ឰក--, ឰក្យ-- ភាពមួយ, ភាពត្រូវគ្នា; ដែលមានបែបបទ, សណ្តាប់ធ្នាប់, សម្លៀកបំពាក់, ឫកពា ត្រូវគ្នា : ប្រទេសឯកភាព, ស្រុកឯកភាព ។ ឯកភោជន ភោជនតែមួយមុខ ។ ឯកមគ្គ ឬ--មាគ៌ា ផ្លូវមួយ ។ ឯកមតិ ឬ --ម័តិ គំនិតតែមួយ; អ្នកដែលមានគំនិតត្រូវគ្នា ។ ឯកមាស មួយខែ ។ ឯករត្តិ, --រាត្រី ឬ ឰករាត្រី, ឰករាត្រ (--រាត) មួយយប់ ។ ឯករស រសតែមួយ; ដែលមានរសត្រូវគ្នា : ទឹកមហាសមុទ្រជាឯករស; រិមុត្តិសុខជាឯករស ។ ឯករាជ (អែក-កៈរាច) ស្តេចឯក; ដែលមានស្តេចសោយរាជ្យឬអ្នកគ្រប់គ្រងប្រទេសមួយមិនជាចំណុះប្រទេសណា ។ ឯករាជ្យ (--រាច) ឬ ឰក្យរាជ្យ រាជ្យឯក, រាជ្យនៃស្តេចឯក; ភាពនៃរដ្ឋឬប្រទេសដែលមានសិទ្ធិនិងសេរីភាពពេញបរិបូរ ក្នុងការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងមិនមែនជាចំណុះនៃប្រទេសដទៃ : គ្រប់គ្រងឯករាជ្យ, ការពារឯករាជ្យ ។ ឯករូប ដែលមានរូបដូចគ្នា ។ ឯកលាភ លាភឯក; លាភចំពោះតែបុគ្គលម្នាក់ ឬលាភដែលត្រូវបានតែម្តងប៉ុណ្ណោះ ។ ឯកវចនៈ (ព. វ.) ពាក្យប្រាប់ចំនួនតែមួយឬតែម្នាក់, ដូចជា តុមួយ, កៅអីមួយ, ក្មេងម្នាក់ ជាដើម (ព. ផ្ទ. ទ្វិវចនៈ, ពហុវចនៈ) ។ ឯកវណ្ណ ឬ --ព័ណ៌ ព័ណ៌ឯក; ព័ណ៌តែមួយ; ដែលមានព័ណ៌ឬសម្បុរដូចគ្នា ។ ឯកស័ក ស័កទីមួយ (នៃឆ្នាំ) : ឆ្នាំកុរឯកស័ក ។ ឯកស័ក្តិ ឬ ឰក-- ស័ក្តិស្មើគ្នា; ដែលមានស័ក្តិស្មើគ្នា : មន្រ្តីឯកស័ក្តិ ។ ឯកសណ្ឋាន សណ្ឋានឬទ្រង់ទ្រាយដូចគ្នាតែមួយបែប; សម្លៀកបំពាក់តែបែបមួយដែលគេតម្រូវឲ្យកងយោធាឬសិស្សសាលាជាដើមប្រើប្រាស់ជាកាតព្វកិច្ច : ស្លៀកពាក់ឯកសណ្ឋាន, ប្រើប្រាស់គ្រឿងប្រដាប់ជាឯកសណ្ឋាន; ដែលមានសណ្ឋានឬទ្រង់ទ្រាយដូចគ្នាតែមួយបែប : ខោអាវឯកសណ្ឋាន, សម្លៀកបំពាក់ឯកសណ្ឋាន ។ ឯកសព្ទ សូរឮតែមួយដដែលៗ (ដូចយ៉ាងសូរសំឡេងចង្រិតនិងរៃជាដើម) ។ ឯកសារ ដែលសុទ្ធតែខ្លឹម; ដែលមានខ្លឹមដូចគ្នា (បុរាណប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “សំបុត្រសន្យាសម្លាក់សំខាន់” ក៏មាន : សំបុត្រឯកសារ) ។ ឯកសិទ្ធិ សិទ្ធិតែមួយ; អំណាចដោយឡែក; អត្ថប្រយោជន៍ដាច់មុខតែម្នាក់ឯង : បានទទួលឯកសិទ្ធិ, មានឯកសិទ្ធិ ។ ឯកសេស សព្ទដែលលុបទុកឲ្យនៅសល់តែមួយ; ហៅ ឯកសេសន័យ ក៏បាន (ព. វ. សំ. បា.) ។ ឯកអគ្គារហន្ត ឬ ឯកអគ្គារហា (អែក-អ័ក-គារហន់ ឬ--រៈហា; បា. < ឯក + អគ្គ + អរហន្ត ឬ --អរហា) ព្រះអរហន្តប្រសើរឯក ឬព្រះអរហន្តប្រសើរបំផុត ។ ព. កា. និយាយពីបុគ្គល ១០ ប្រភេទដែលជនពុំត្រូវប្រទូស្តថា : ព្រះពុទ្ធព្រះបច្ចេក និងឯកអគ្គារហា អគ្គសាវកា និងមាតាបិតាផង ។ គ្រូនិងសាស្រ្តាចារ្យ និងទាយកឥតមោះហ្មង និងអ្នកទេស្នាផង កុំយង់ឃ្នងឆ្គងប្រមាថ ។ បុគ្គលទាំងដប់នេះគួរប្រាជ្ញរិះរេសម្អាត ត្រូវកុំបីប្រមាថ គួរឱហាតរៀនឲ្យចាំ ។ ថាមិនត្រូវប្រទូស្ត ឬរឹងរូសធ្វើឲ្យឆ្គាំ- ឆ្គងខុសក្រែងនឹងនាំ- ឲ្យបានទុក្ខឃើញទាន់ហន់ ។ល។ ព. កា. ប្រើជា ឯកា, ឯកោ, ឯកំ (--ក័ង) ក៏បាន, ដូចជា : ឯកោ-ឯកានិងឯកំ កវីសម្រាំងតែងកាព្យា ដូចកាព្យថាឯកោរាជា ឯកាទេវីរដ្ឋឯកំ ។ ទាំងបីពាក្យនេះសុទ្ធតែឯកឥតមានចម្លែកឲ្យភ័ន្តភាំង ប្រើតាមជើងកាព្យចួនមិនគាំង ឯកោឯកំឬឯកា ។ ឯកាធិបតី អធិបតីក្នុងប្រទេសមួយៗ; មន្រ្តីស័ក្តិធំដែលជាអធិបតីត្រួតត្រារាជការអាណាព្យាបាលក្នុងប្រទេសមួយៗ (ត្រូវនឹង បារ. រ៉េស៊ីដង់ត៍ ស៊ុប៉េរីយើរ Résident Supérieur) ។ ឯកាធិបតីសភា ទីធ្វើការនៃឯកាធិបតី ។ ឯកាធិបតេយ្យ ឬ ឯកាធិបតៃយ (--ប៉ៈតៃ) មុខការ, មុខក្រសួង, នាទី, អំណាច នៃឯកាធិបតី ។ ឯកាយនមគ្គ ឬ --មាគ៌ា (--យ៉ៈន៉ៈម័ក ឬ--មារ-គា) ផ្លូវឯក, ផ្លូវសម្រាប់បុគ្គលឯក, ផ្លូវទៅកាន់ព្រះនិញ្វន; ផ្លូវដែលទៅមកបានតែម្នាក់ៗ (ឥតមានអ្នកណាជូនឬកំដរអ្នកណាបានឡើយ) : ផ្លូវព្រះនិញ្វនជាឯកាយនមគ្គ; ការស្លាប់កើតជាឯកាយនមគ្គ (ព. ពុ.) ។ ឯការម្មណ៍ អារម្មណ៍តែមួយ , អារម្មណ៍ដែលមូលស្លុងតែមួយ ។ ឯកាសនិកង្គ (--សៈន៉ិក័ង-គៈ) ឈ្មោះធុតង្គមួយប្រភេទ, ក្នុងពួកធុតង្គ ១៣, មានលក្ខណៈឲ្យបរិភោគភោជនក្នុងមួយថ្ងៃបានតែក្នុងមួយបង្គុយ (ព. ពុ.) ។ ឯកោទិភាព (បា. ឯក + ឧទិ + ភាវ) ភាពជាចិត្តខ្ពស់ឯក គឺសមាធិចិត្តក្នុងទុតិយជ្ឈាន (ព. ពុ.) ។ ល។ ព. កា. ប្រាប់អំពីការផ្សំ ឯក-សព្ទ ជាមួយនឹងសព្ទដទៃបានតាមគួរដល់ការប្រកប : រីសព្ទជាឯក ផ្សំបានអនេក នឹងសព្ទដទៃ ស្រេចនឹងអ្នកប្រើ គេចេះប្រើលៃ ឲ្យតែប្រពៃ កុំឲ្យមានឆ្គង ។
អែក ( ន. ) ប្រដាប់មួយប្រភេទមានដងសណ្ឋានស្រដៀងនឹងដងធ្នូ ប៉ុន្តែតូចរៀវ មានស្លាបតែមួយ មានសាយ, សម្រាប់ដាក់ស៊កភ្ជាប់នៅក្បាលខ្លែងព្នង, លាន់ឮសូរសព្ទឆ្លើយរងំ ដោយកម្លាំងខ្យល់ប៉ះត្រូវ : យប់មិញគេបង្ហើរខ្លែងបួនប្រាំឮតែសូរឯកឆ្លើយគ្នារងំ (ហៅ ឯកខ្លែង ក៏បាន) ។ ឯកង៉ាវ ឈ្មោះឯកខ្លែងមួយប្រភេទ មានតែស្លាបភ្ជាប់ឥតសាយ ធ្វើដោយស្លឹករឹតសកឲ្យស្តើង ចងភ្ជាប់នឹងចុងដងឮសូររនង៉ាវៗ ។ អែក