Jump to content

អស់

ពីWiktionary

( កិ. ) មិន​មាន, លែង​មាន; មិន​សល់, ឥត​សេស​សល់; ចប់; ស្រេច; ផុត; រលត់; សូន្យ ។ល។ : អស់​កម្ម​នឹង​គ្នា លាក​ចិត្ត​លែង​រាប់​រក​គ្នា​ជា​គូ​ស្រករ​ត​ទៅ​ទៀត ។ អស់​កម្លាំង ថយ​ឬ​ស្បើយ​កម្លាំង ។ អស់​កាស (ព. ប្រ.) ខ្សត់​ខ្សោយ​ជាង​ពី​ដើម : ឡើង​ដៃ​អស់​កាស ឡើង​បុណ្យ​ស័ក្តិ​ប៉ុន្តែ​ថយ​ខ្សោយ​ទ្រព្យ​ជាង​ពី​មុន (ព. ទ. បុ.) ។ អស់​ក្បាច់ (ព. ប្រ.) ទ័ល​គំនិត​ទ័ល​ប្រាជ្ញា; ទ័ល​ឧបាយ​ត្រឹម​ប៉ុណ្ណោះ ។ អស់​កើត​ លែង​កើត, ធ្វើ​មិន​កើត, មិន​សម្រេច ។ អស់​ក្បួន អស់​ចំណេះ; អស់​ពី​ចិត្ត ។ អស់​ក្លាក់ (ព. សា.) អស់​កែ​ទៅ​ទៀត​បាន; ដែល​គេ​រក​ឧបាយ​ស្ដី​ប្រដៅ​ឬ​ជួយ​ជ្រោមជ្រែង​ត​ទៅ​ទៀត​ពុំ​កើត : មនុស្ស​អស់​ក្លាក់ ។ អស់​ខុស លែង​ខុស ។ អស់​ខ្យល់ ស្ងប់​លែង​មាន​ខ្យល់ ។ ផុត​រលត់​ខ្យល់​ដង្ហើម (ស្លាប់) ។ អស់​គេ ឬ អស់​ទាំង​គេ គេ​ទាំងឡាយ : អស់​គេ​រាល់​គ្នា; មិន​ដូច​អស់​ទាំង​គេ ។ អស់​ចង់ ឬ អស់​ចំណង់ លែង​ចង់​ឬ​លែង​មាន​ចំណង់; ពេញ​ចំណង់ ។ អស់​ចិត្ត​ ស្កប់​ចិត្ត, ល្មម​ដល់​ចិត្ត ។ អស់​ចំណេះ ផុត​ការ​ចេះ, លែង​ចេះ​ត​ទៅ​ទៀត : ធ្វើ​អស់​ចំណេះ​ប៉ុណ្ណឹង​ហើយ ! ។ អស់​ច្បាប់ ពេញ​ច្បាប់, ត្រឹម​ត្រូវ​តាម​ច្បាប់; ពេញ​លក្ខណៈ​គ្រប់គ្រាន់ ។ អស់​ជើង សព្វ​គ្រប់, គ្រប់គ្រាន់; ពេញ​ល្បិច, ពេញ​បន្ទុក ។ អស់​ជំនុំ (ព. បុ.) ប្រជុំ​សេនាបតី​អ្នក​ជំនុំ​សម្រេច​ការ​ផែនដី (ច្រើន​ហៅ) : អស់​លោក​អស់​ជំនុំ ឬ ព្រះ​បាទ​អស់​ជំនុំ (សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​លើក​លែង​មិន​ប្រើ) ។ អស់​ជម្រើស ដែល​សល់​ពី​គេ​ជ្រើស​សម្រាំង​យក​តែ​ល្អ​ៗ​អស់​ទៅ​ហើយ : របស់​អស់​ជម្រើស ។ មនុស្ស​អស់​ជម្រើស មនុស្ស​មិន​បាន​ការ ។ អស់​ដៃ អស់​កម្លាំង​ដៃ ។ ព. ប្រ. ធ្វើ​ទៅ​ទៀត​មិន​កើត, ធ្វើ​លែង​កើត ។ អស់​ដៃ​អស់​ជើង អស់​កម្លាំង​ដៃ​ជើង ។ ព. ប្រ. អស់​ពី​ចិត្ត, អស់​បែប, អស់​យ៉ាង : នាំ​គ្នា​ប្រឹង​ឲ្យ​អស់​ដៃ​អស់​ជើង ! ។ អស់​តម្រិះ អស់​គំនិត​ត្រិះរិះ, ត្រិះរិះ​ត​ទៅ​ទៀត​មិន​លេច​ឬ​មិន​ចេញ​គំនិត, ទ័ល​គំនិត ។ អស់​ទំហឹង ពេញ​ទំហឹង : ចោល​អស់​ទំហឹង​ដៃ ។ អស់​ទាំង​ ទាំងឡាយ : អស់​ទាំង​គេ​ៗ​នៅ​ជា​សុខ ឯង​រង​ទុក្ខ ឥត​អ្នក​ណា​ជួយ​កើត !; អស់​ទាំង​គេ​រាល់​គ្នា ។ អស់​នេះ ទាំង​នេះ : កូន​អស់​នេះ, អ្នក​អស់​នេះ, របស់​អស់​នេះ ។ អស់​នុ៎ះ ឬ អស់​នោះ ទាំង​នុ៎ះ, ទាំង​ហ្នឹង, អស់​ហ្នឹង ឬ​ទាំង​នោះ ។ អស់​បែប គ្រប់​បែប, ពេញ​បែប : ធ្វើ​ឲ្យ​អស់​បែប ។ អស់​ពិស លែង​មាន​ពិស ។ ព. ប្រ. អស់​អំណាច; អស់​ពុត​កំណាច ។ អស់​ពី រួច​ពី : អស់​ពី​នុ៎ះ​នោះ រួច​ពី​នុ៎ះ​ហើយ​នោះ​ទៀត ។ អស់​យ៉ាង គ្រប់​យ៉ាង, គ្រប់​បែប; សព្វ​គ្រប់; ក្រៃ​ពេក, ណាស់, ពេក​ណាស់: លេង​ឲ្យ​អស់​យ៉ាង ; ពិបាក​អស់​យ៉ាង; ឆ្ងាញ់​អស់​យ៉ាង ។ អស់​រាជ្យ អស់​ព្រះ​ជន្ម (ក្សត្រិយ៍​អស់​ព្រះ​ជន្ម) ។ ព. ប្រ. ពោធិ៍​អស់​រាជ្យ ដើម​ពោធិ៍​តាយសាក (ចំពោះ​តែ​ដើម​ពោធិ៍​ដែល​មាន​គេ​គោរព) ។ អស់​រឿង គ្រប់​សព្វ : អធិប្បាយ​ឲ្យ​អស់​រឿង ។ អស់​លោក ពួក​មន្រ្តី : រៀប​កៅអី​ជូន​អស់​លោក ។ សព្ទ​អារក្ស​ថា “បង់បត់, មេមត់, បិសាច, ខ្មោច​អារក្ស” : អាស្រម​អស់​លោក, បន់​អស់​លោក, អស់​លោក​មក​សណ្ឋិត ។ អស់​លោក-អ្នក លោក​និង​អ្នក​ទាំងឡាយ : សូម​អស់​លោក​អ្នក​អញ្ជើញ​ទៅ​ចួប​ជុំ​កុំ​ខាន ! ។ អស់​សាច់ (ព. ប្រ.) អស់​ស្ដី​ថា​កើត, លែង​ស្ដី​ប្រដៅ​កើត; អស់​កែ​កើត ។ អស់​ហើយ គ្មាន​ហើយ, ឥត​មាន​សេស​សល់​ឡើយ; សព្វ​គ្រប់​ហើយ, ល្មម​ដល់​ការ​ហើយ; ស្រេច​ហើយ, ស្រេច​បាច់​ហើយ : អស់​ហើយ​ត្រឹម​ប៉ុណ្ណឹង ។ អស់​ហ្នឹង ទាំង​ហ្នឹង, អស់​នុះ : អ្នក​អស់​ហ្នឹង, ក្មេង​អស់​ហ្នឹង, របស់​អស់​ហ្នឹង ។ អស់​អង្គ អស់​ទាំង​ខ្លួន, សព្វ​សព៌ាង្គ​កាយ : ល្អ​អស់​អង្គ, ឈឺ​អស់​អង្គ (ច្រើន​ប្រើ​ក្នុង​កាព្យ) ។ អស់​អថ៌ ឬ អស់​អាថ៌ អស់​សេចក្ដី, អស់​ដំណើរ​សេចក្ដី; ដោយ​សព្វ​គ្រប់ : និយាយ​ឲ្យ​អស់​អថ៌ (ប្រើ​ជា អស់​អាថ៌​សេចក្ដី ក៏​មាន) ។ អស់​អ្នក អ្នក​ទាំង​អស់​គ្នា : អស់​គ្នា​រាល់​គ្នា​ចាំ​ស្ដាប់​ខ្ញុំ ! ។ ស្ត្រី​ព្រះ​ស្នំ: ពួក​អស់​អ្នក; បង​ខ្ញុំ​គាត់​មាន​កូន​ស្រី​ម្នាក់​ធ្វើ​អស់​អ្នក ។ អស់​ឯង ឯង​ទាំងអស់​គ្នា : អស់​ឯង​រាល់​គ្នា​កុំ​អាល​ទៅ​ណា ចាំ​អាស្រ័យ​បាយ​សិន ។ល។

( អា. និ. ) (ព. វ.) ពាក្យ​ជា​អាយតនិបាត​ប្រាប់​សេចក្ដី​ថា “ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​រហូត, លុះ​ដល់, កំណត់​ត្រឹម” គឺ​តាំង​នៅ​ឬ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ក្នុង​កាល​មាន​កំណត់​ត្រឹម​ប៉ុណ្ណោះ​ៗ : នៅ​ក្នុង​ស្រុក​នោះ​អស់​កាល​យូរ; ដើរ​ផ្លូវ​អស់​មួយ​យប់​មួយ​ថ្ងៃ; ខ្ញុំ​បាទ​ឈឺ ទៅ​ទទួល​ទាន​ដំណេក​ពេទ្យ​អស់​បី​ខែ ទើប​បាន​ជា ។