ព្រហ្ម

ព្រំ បា.; សំ. (ន.) (ព្រហ្មន៑) សេចក្ដីចម្រើន; សេចក្ដីរីកចិត្ត; សេចក្ដីប្រសើរ; ចំណែកចិត្ត; វេទ; សីល... ។ ទេវតាដែលកើតនៅព្រហ្មលោក ដោយអំណាចផលនៃឈានចិត្ត : ព្រះព្រហ្ម, ទៅកើតជាព្រហ្ម, ឋានព្រហ្ម ។ មាតាបិតាក៏ហៅ ព្រហ្ម (របស់កូន) ព្រោះមានព្រហ្មវិហារផ្សាយទៅរកបុត្រ ។ សម្មាសម្ពុទ្ធ' និង ព្រះអរហន្ត ក៏ហៅថា ព្រហ្ម ព្រះមានព្រហ្មចរិយធម៌ ដ៏ប្រសើរបំផុត ។ ព្រាហ្មណ៍ក៏ហៅថា ព្រហ្ម ដែរ ព្រោះពួកព្រាហ្មណ៍ប្រកាសជំនឿថា ពូជដើមរបស់ខ្លួនកើតអំពីព្រះឱស្ឋព្រហ្ម ។ល។
ព្រះព្រហ្ម

ក្នុងឆាកប្រយុទ្ធចុងក្រោយបំផុតរវាងក្រុងរាពណ៍និងព្រះរាម ក្រុងរាពណ៍បានកាឡាខ្លួនទៅជាព្រះព្រហ្មមានមុខ4ដៃ6។ ព្រះរាម ព្រះលក្ស្មណ៍ឆ្ងល់ហើយឈរស្ងៀមមិនហ៊ានប្រយុទ្ធ តែហនុមានប្រាប់ទៅព្រះរាមថាជាក្រុងរាពណ៍ប្រែកាឡា។ ពេលនោះព្រះរាមក៏ផ្លែងសរត្រូវក្រុងរាពណ៍ស្លាប់។ ព្រះព្រហ្មសម្គាល់ដោយមានមុខ4 ពាក់ម្កុដកំពូល4 ហើយជាទូទៅមានដៃ4 ឬ6 មានសម្បុរពណ៌សាច់និងមានទម្រង់ដូចមនុស្ស។

(គុ.) ប្រសើរ, ខ្ពង់ខ្ពស់, ទូលាយ...។
ពាក្យនេះច្រើនប្រើរួមចូលនាំមុខនាមសព្ទដទៃ តាមគួរដល់ការប្រកប, ដូចយ៉ាង : ព្រហ្មកាយ, ព្រហ្មគីតិ, ព្រហ្មចក្រ, ព្រហ្មចរិយ, ព្រហ្មចារី ជាដើម (ម.ព. ទាំងនោះ) ។ ព្រហ្មកាយ (ព្រះហ្មៈ-- ឬ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) (ន.) (បា.) ពួកព្រហ្ម, ពួកព្រហ្មនីមួយៗ ។ ព្រហ្មកាយិកទេវតា ឬ ព្រហ្មកាយិកា ទេវតាពួកព្រហ្ម ឬពួកទេវតាដែលកើតក្នុងព្រហ្មលោក ។ ព្រហ្មគីតិ (ព្រំមៈគីតិ, ឬ--គីត) (ន.) (បា. ព្រហ្ម “ព្រហ្ម” + គីតិ “ចម្រៀង”) ឈ្មោះកាព្យមួយយ៉ាង មានជើង ៤ គឺក្នុងមួយរបះមាន ៤ ឃ្លា, ត្រង់ឃ្លាទី ១ និងទី ៣ មាន ៥ ពាក្យ, ឃ្លាទី ២ និងទី ៤ មាន ៦ ពាក្យ : បទព្រហ្មគីតិ, ដូចជា : អ្នកមានរក្សាខ្សត់ ដូចសំពត់ព័ទ្ធពីក្រៅ អ្នកប្រាជ្ញរក្សាខ្លៅ ដូចសំពៅនិងសំប៉ាន ។ ព្រហ្មគោល (ព្រះហ្មៈ--ឬព្រំមៈ--) (ន.) (សំ.) ចក្រវាល, មណ្ឌលចក្រវាល (ម. ព. គោល ផង) ។ ព្រហ្មចក្រ (ព្រះហ្មៈច័ក, ឬ ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ. បា.--ចក្ក) ចក្រវាល; ពុទ្ធសាសនា ។ ព្រហ្មចរិយ, --យៈ ឬ ព្រហ្មចារ្យ (ព្រះម្មៈចៈរ៉ិយ៉ៈ ឬ--ចា, ឬក៏ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) (ន.) (បា. ព្រហ្មចរិយ; សំ. ព្រហ្មចយ៌) បែបបទឬសណ្ដាប់ធ្នាប់របស់ព្រហ្មចារីឬព្រហ្មចារិនី; ការប្រព្រឹត្តធម៌ដ៏ប្រសើរ ។ តាមន័យខាងពុទ្ធសាសនាថា ការឲ្យទាន, ការខ្វល់ខ្វាយ ឬខ្នះខ្នែងចំពោះអំពើជាកុសល, ការរក្សាសីល ៥, ការចម្រើនព្រហ្មវិហារ ៤ ការសម្ដែងធម៌ឬណែនាំពន្យល់ឲ្យអ្នកដទៃកាន់អំពើសុចរិត, ការវៀរចាកមេថុនធម្ម, សេចក្ដីសន្ដោសចំពោះភរិយារបស់ខ្លួន, សេចក្ដីព្យាយាមដ៏ខ្ជាប់ខ្ជួនក្នុងការកុសល, ការរក្សាឧបោសថសីលតាមកាលកំណត់, អរិយមគ្គ, ព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងមូល, អធ្យាស្រ័យ (ទាំង ១២ យ៉ាងនេះ) ហៅថា ព្រហ្មចរិយ ឬ ព្រហ្មចារ្យ (ហៅថា ព្រហ្មចរិយធម៌ ក៏បាន) ។ ព្រហ្មចរិយធម៌ (ព្រះហ្មៈចៈរ៉ិយ៉ៈធ័រ, ឬព្រំមៈ--) មើលពាក្យ ព្រហ្មចរិយ ។ ព្រហ្មចារិនី (ព្រះហ្មៈ-- ឬព្រំមៈ--) (ន.) (បា.; សំ. ព្រហ្មចារិន៑) អ្នកប្រព្រឹត្តព្រហ្មចារ្យ ។ ពាក្យនេះ, តាមលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ សំដៅយកអ្នកដែលកំពុងហាត់រៀនវេទ ឬអ្នកដែលកំពុងសិក្សាលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ សំដៅយកអ្នកដែលកំពុងហាត់រៀនវេទ ឬសំដៅចំពោះតែអ្នកដែលវៀរមេថុនធម្មដោយដាច់ខាត យ៉ាងដូចបព្វជិតមានភិក្ខុ, សាមណេរជាដើម; តាមលទ្ធិបុរាណ សំដៅយកកុមារឬកុមារីដែលនៅលីវសុទ្ធសាធ; ខាងលទ្ធិខ្មែរដែលប្រើតាមទម្លាប់ ច្រើនតែសំដៅយកកុមារីជំទង់ហៅថា ស្ត្រីព្រហ្មចារី; តែបើតាមបែបត្រឹមត្រូវ ព្រហ្មចារី សម្រាប់ហៅបុរស, ឯស្ត្រីត្រូវហៅ ព្រហ្មចារិនី (ម. ព. ព្រហ្មចរិយ ផង) ។ ព្រហ្មចារ្យ (ម. ព. ប្រហ្មចរិយ) ។ ព្រហ្មជាត ឬ--ជាតិ (ព្រំមៈជាត) (ន.) ឈ្មោះក្បួនហោរមួយប្រភេទសម្រាប់មើលជតារាសីមនុស្ស : ក្បួនព្រហ្មជាតិ ។ ព្រហ្មញ្ញ ឬ ព្រហ្មណ្យ (ព្រះហ្ម័ញ, ព្រះហ្ម័ន ឬព្រំម័ញ, ព្រំម៉័ន) (គុ.) (បា. ឬ សំ.) ដែលជាប់ទាក់ទងដោយព្រហ្ម ឬដែលជារបស់ពួកព្រាហ្មណ៍ : លទ្ធិព្រហ្មញ្ញ, សណ្ដាប់ព្រហ្មញ្ញ, គម្ពីរព្រហ្មណ្យ (ប្រើជា ព្រហ្មាណ្យ ក៏បាន) ។ ព្រហ្មញ្ញសាសនា (ព្រះហ្ម័ញ-ញៈសាសៈន៉ា, ឬត. ទ. ស្រ. ព្រំម៉័ញ-ញៈសាស្នា) (ន.) (បា. ព្រហ្មញ្ញ + សាសន) សាសនាដែលមានការជាប់ទាក់ទងដោយសេចក្ដីប្រកាន់ជឿថា មហាព្រហ្មជាអ្នកបង្កើតពពួកសត្វ... (សាសនារបស់ពួកព្រាហ្មណ៍); សរសេរជា ព្រហ្មញ្ញសាស្នា ក៏មាន ។ ព្រហ្មណ្យ (ម. ព. ព្រហ្មញ្ញ) ។ ព្រហ្មទណ្ឌ (ព្រះហ្មៈទ័ន, ឬ ត. ទ. ស្រ. ព្រំមៈ--) (ន.) (បា.) ដំបងព្រហ្ម, អាជ្ញាព្រហ្ម; អាជ្ញាជាន់ខ្ពស់ ។ ឈ្មោះទណ្ឌកម្មមួយយ៉ាង សម្រាប់ជំនុំសង្ឃក្នុងពុទ្ធសាសនា ដាក់ទោសដល់បព្វជិតដែលរបឹងរឹងរូសមិនកោតខ្លាចវិន័យ, មានលក្ខណៈត្រូវជំនុំសង្ឃហាមមិនឲ្យបព្វជិតណាមួយនិយាយស្ដីរកបព្វជិតនោះជាដាច់ខាត, ត្រាតែបព្វជិតនោះដឹងខ្លួនហើយទន់ចិត្តអស់ពុតព្យសន៍ ចូលមកសូមលន់តួទើបជំនុំសង្ឃត្រូវលើកទណ្ឌកម្មនោះចេញ... (ព. វិ. ពុ.) ។ ឈ្មោះច្បាប់ដែលរាជការបញ្ញត្ត សម្រាប់ពិភាក្សា កាត់ទោស, ពិន័យមនុស្សដែលប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងបញ្ញត្តិសម្រាប់ប្រទេស; ក្រមច្បាប់នោះសម្រាប់កម្ពុជរដ្ឋហៅថា ក្រមព្រហ្មទណ្ឌខេមរៈ ឬហៅថា ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ក៏បាន (ម. ព. ព្រហ្ម និង ទណ្ឌ, ទណ្ឌកម្ម ផង) ។ ព្រហ្មទេយ្យ (ព្រះហ្មៈទៃ, ឬព្រំមៈ--) (ន.) (បា.) ទានឬរង្វាន់ដ៏ប្រសើរ; របស់ប្រទាន; រង្វាន់ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ព្រះរាជទានដល់អ្នកណាមួយ ដោយអ្នកនោះបានធ្វើកិច្ចការអ្វីមួយឲ្យពេញព្រះទ័យ; ក្នុងរាជពីព្រេងនាយ ច្រើនតែប្រោសប្រទាន គោ, ក្របី, ដំរី, សេះ...; ស្រែ, ស្រុក, ខែត្រ ឲ្យដាច់មុខអាករទៅលើអ្នកនោះ, មិនតោងទាមជាប្រយោជន៍ឃ្លាំងហ្លួងដោយពេញទីឡើយ ។ ព្រហ្មធម៌ (ព្រះហ្មៈ ធ័រ, ឬ ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ.; បា. ព្រហ្មធម្ម) ធម៌ដ៏ប្រសើរ; ព្រហ្មវិហារ; ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រហ្ម័ន ឬ ព្រហ្មាន (ន.) ព្រហ្ម (ម. ព. ព្រហ្ម) ។ ព្រហ្មលោក (ព្រះហ្មៈ--, ឬ ព្រំមៈ--) (ន.) (សំ. បា. លោកជាទីនៅនៃពួកព្រហ្ម, ឋានព្រហ្ម។ ព្រហ្មវិមាន (ព្រះហ្មៈ--, ឬព្រំមៈ--, ឬព្រំមៈ--) (ន.) (សំ. បា.) វិមាននៃព្រហ្ម ។ ព្រហ្មវិហារ (ព្រះហ្មៈវិហា, ឬព្រំមៈ--) (ន.) (បា.) ធម៌ជាទីនៅនៃព្រហ្ម, ធម៌ជាលំនៅនៃចិត្តដ៏ប្រសើរ; មាន៤យ៉ាងគឺ ១- មេត្តា ផ្សាយសេចក្ដីរាប់អានទៅរកសព្វសត្វ; ២- ករុណា ផ្សាយសេចក្ដីអាណិតទៅរកសព្វសត្វ; ៣- មុទិតា ផ្សាយអំណរទៅរកសព្វសត្វដែលបានសេចក្ដីសុខចម្រើន គឺមានអំណរនឹងគេបានសុខចម្រើន; ៤- ឧបេក្ខា ផ្សាយសេចក្ដីស្មោះស្មើទៅរកសព្វសត្វ ។ ព្រហ្មសូត្រ (ព្រះហ្មៈសូត, ឬព្រំមៈ--) (ន.) (សំ.) អំបោះដ៏ប្រសើរ គឺអំបោះមង្គលក្នុងយញ្ញពិធី ឬអំបោះដែលប្រសិទ្ធីជាមង្គលសម្រាប់ពាក់សីសៈឬសៀតត្រចៀកស្ពាយឆៀងជាដើម (តាមលទ្ធិព្រាហ្មណ៍) ។ ព្រហ្មា (ព្រះហ្មា, ឬ ព្រំមា) (ន.) (បា. < ព្រហ្ម) ព្រហ្ម (ព. កា.) ។ ព្រហ្មាណ្យ (ព្រះហ្មាន ឬ ព្រំ--) មើលពាក្យ ព្រហ្មញ្ញ និង ព្រហ្មាណ្យ ។ ព្រហ្មាធិបតី (ព្រះហ្មាធិប៉ៈដី, ឬ ព្រំមា--) (ន.) (បា. --បតិ) ព្រហ្មជាអធិបតី គឺព្រហ្មដែលជាចម្បងជាងអស់ពួកព្រហ្ម (ហៅថា ព្រហ្មិន្ទ, ព្រហ្មេន្ទ្រ, ព្រហ្មេស្វរ៑ ក៏បាន) ។ ព្រហ្មាស្ត្រ (ព្រំមាស) (ន.) (សំ. ក្ល.; សំ. < ព្រហ្មន៑ + ឝស្ត្រ “សស្ត្រានៃព្រហ្ម ឬសស្ត្រាដ៏ប្រសើរ”) ឈ្មោះសរដ៏វិសេសមួយប្រភេទ : សរព្រហ្មាស្ត្រ (មាននិយាយក្នុងរឿងរាមាយណៈ) ។ ព្រហ្មិន្ទ ឬ ព្រហេ្មន្ទ្រ (ព្រះហ្មិន, --ហ្មេន; ឬ ព្រំមិន, --មេន) មើលពាក្យ ព្រហ្មាធិបតី (ព. កា.) ។ ព្រហ្មេស្វរ៑ (ព្រះហ្មេស, ឬ ព្រំមេស) មើលពាក្យ ព្រហ្មាធិបតី (ព. កា.) ។
ភូមិនៃឃុំព្រៃព្នៅ