ឈាន

ពីWiktionary

( កិ. ) លើក​ជើង​ដើរ, យាស​ជើង​បោះ​ជំហាន​ទៅ : ឈាន​ជើង​ដើរ ។

បា.; សំ. ( ន. ) (ធ្យាន) ការ​សម្លឹង​អារម្មណ៍ ដែល​ជា​អប្បនា​សមាធិ : ចម្រើន​ឈាន, ចូល​ឈាន : ឈាន​មាន ៤ ថ្នាក់ គឺ​ថ្នាក់​ទី ១ ហៅ បឋមជ្ឈាន មាន​អង្គ ៥ គឺ ១- វិតក្កៈ សេចក្ដី​នឹក​សំដៅ​ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​អារម្មណ៍​ដែល​កំពុង​ភាវនា; ២- វិចារៈ សេចក្ដី​រំពឹង​ពិចារណា​អារម្មណ៍​ដែល​កំពុង​ភាវនា; ៣- បីតិ សេចក្ដី​ឆ្អែត​ចិត្ត; ៤- សុខៈ សេចក្ដី​សប្បាយ​ក្នុង​ចិត្ត; ៥- ឯកគ្គតា ដំណើរ​មូល​ចិត្ត​ស្លុង​ទៅ​ក្នុង​អារម្មណ៍​តែ​មួយ (អង្គ​ទាំង ៥ នេះ សំដៅ​ចំពោះ​អារម្មណ៍ ដែល​ស្ងប់​ស្ងាត់​ចាក​កាម​គុណ); ថ្នាក់​ទី ២ ហៅ ទុតិយជ្ឈាន មាន​អង្គ ៣ គឺ​លះ វិតក្កៈ វិចារៈ ចេញ នៅ​សល់​តែ បីតិ និង សុខៈ ដែល​កើត​មក​ជាប់​មក​អំពី​សមាធិ​របស់​បឋមជ្ឈាន ជា ៣ នឹង ឯកគ្គតា, ថ្នាក់​ទី ៣ ហៅ តតិយជ្ឈាន មាន អង្គ ២ គឺ​លះ បីតិ ចេញ នៅ​សល់​តែ សុខៈ និង ឯកគ្គតា; ថ្នាក់​ទី ៤ ហៅ ចតុត្ថជ្ឈាន មាន​អង្គ ២ ដែរ លះ សុខៈ ចេញ ចិត្ត​ក្លាយ​ទៅ​ជា ឧបេក្ខា គឺ​ជើយ​ព្រងើយ ជា ២ នឹង ឯកគ្គតា ។ ឈាន​ទាំង​បួន​ថ្នាក់​នេះ ហៅ​ថា រូបជ្ឈាន មាន​រូប​ធម៌​ជា​អារម្មណ៍​រាប់​បញ្ចូល​ក្នុង​រូបាវចរ​ភូមិ ។ បុគ្គល​អ្នក​ចម្រើន​ភាវនា បាន​សម្រេច​ផ្លូវ​ឈាន​ សូម្បី​ត្រឹម​តែ​បឋមជ្ឈាន​ប៉ុណ្ណោះ ក៏​ចួប​ប្រទះ​សេចក្ដី​សុខ​សប្បាយ​ធម្មតា ឆ្ងាញ់​ពិសា​ជាង​រស​ជាតិ​អ្វី​ៗ ទាំង​អស់ (ម. ព. រូបជ្ឈាន, រូបធម៌, រូបាវចរ​ភូមិ, សមាធិ, អប្បនាសមាធិ, អារម្មណ៍ ផង) ។ បើ​រៀង​ភ្ជាប់​ពី​ខាង​ដើម​សព្ទ​ឯទៀត អ. ថ. ឈានៈ ដូច​ជា​ ឈាន​ចិត្ត (--ចិត) ចិត្ត​ដែល​បាន​សម្រេច​ឈាន ។ ឈានផល (--ផល់) ផល​របស់​ឈាន, សេចក្ដី​សម្រេច​ប្រយោជន៍​ដែល​កើត​អំពី​ឈាន ។ ឈានពល (--ពល់) កម្លាំង​នៃ​ឈាន ។ ឈាន​សុខ (--សុក) សុខ​ដែល​កើត​អំពី​ឈាន ។ ឈានឫទ្ធិ (--រឹត; បា. ឈាន + ឥទ្ធិ; សំ. ធ្យាន + ឫទ្ធិ) ឫទ្ធិ​នៃ​ឈាន, ឫទ្ធិ​ដែល​កើត​អំពី​ឈាន ។ ឈានានុភាព (--ភាប; បា. ឈាន + អានុភាវ) អានុភាព, អំណាច, តេជះ​នៃ​ឈាន ។ល។