ល្ខោនបាសាក់

(សិល្បៈទស្សនីយភាព) ទម្រង់សិល្បៈទស្សនីយភាពរបាំធំមួយ ដែលយកឈ្មោះតាមស្រុកមួយ គឺស្រុកបាសាក់ ក្នុងខេត្តឃ្លាំងនៃទឹកដីកម្ពុជាក្រោម។ ល្ខោនបាសាក់មានលក្ខណៈពិសេសដូចជា៖ -កាយវិការមានភាពរហ័សរហួន, -ពិធីហោមរោងប្រើបទភ្លេងហោមរោង -របៀបបង្ហាញតួ តួសម្ដែងពោលប្រាប់ឈ្មោះដោយខ្លួនឯង -សម្លៀកបំពាក់មានលក្ខណៈភ្លឺផ្លេក -មុខតួមានលាបម្សៅច្រើន -ការកាត់កងឆាកប្រើកញ្ចែផ្លុំផ្ដាច់ ឬវាយស្គររន្ថើនផ្ដាច់ -ការតុបតែងឆាកប្រើផ្ទាំងគំនូរ -តួត្លុកសម្ដែងជាមួយតួឯក -ឧបករណ៍តន្ត្រីប្រើស្គរឡុក ទ្រ ឃឹម ឆាប ឡោ ប៉ាន់ ..., -បទភ្លេងនិងចម្រៀងប្រើបទ មហោរី បាសាក់ បទបារាំង... -ដំណើររឿងច្រើនទាក់ទងនឹង ស្ដេច យក្ស ឥសី... -ការសម្ដែងប្រើក្បាច់ហួនជាគោល -តួយក្សក្មេងដែលទើបនឹងចេញពីរៀនសិល្ប៍សាស្ត្រ តុបតែងមុខដោយមិនមានចង្កូមនិងមានចរិតស្លូត -តួយក្សចំណាស់ដែលទើបនឹងចេញពីរៀនសិល្ប៍សាស្ត្រ តុបតែងមុខដោយមានចង្កូម មានចរិតកាច និង ប្រើក្បាច់ហួនខ្លាំង -យក្សកាន់សីឡមានចរិតស្លូត ទោះបីមានការតុបតែងមុខដោយមានចង្កូមក៏ដោយ។ ប្រវត្តិល្ខោនបាសាក់៖ កាលពីដំបូង អ្នកស្រុកនាំគ្នាហៅល្ខោននេះថា ល្ខោនទ្រើងឃ្លោក ដោយហេតុថា សិល្បករសម្ដែងផ្ទាល់លើដី ក្នុងរោងដែលសង់ឡើងដោយយកមែកឈើប្រក់គ្រប មានទម្រង់ប្រហេែលនឹងទ្រើងឃ្លោក។ ទន្ទឹមនេះ ក៏មានខ្មែរក្រោមខ្លះ ហៅល្ខោននេះថា ល្ខោនយូរកេរ ព្រោះវាជាកេរមរតករបស់ខ្មែរដើលកើតឡើងតាំងពីយូរលង់មកហើយ។ ល្ខោនបាសាក់បានពង្រឹងពង្រីកប្រជាប្រិយភាពរបស់ខ្លួនយ៉ាងឆាប់រហ័ស ព្រោះអ្នកដឹកនាំនិងអ្នកសម្ដែងជាអ្នកបួសរៀនពូកែខាងអក្សរសិល្ប៍ ពូកែប្រើពាក្យសម្ដី លើកជាកំណាព្យ លើកជាកម្រងកែវនិងលើកទំនុកច្រៀងដោយឥតព្រាងទុក។ ក្រោយមក ល្ខោននេះបានក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃការប្រកួតប្រជែងជាមួយល្ខោន កៃលឿង របស់វៀតណាម និង ល្ខោន ហ៊ី របស់ចិន។ ដូច្នេះអ្នកដឹកនាំល្ខោនបាសាក់ក៏បានចម្លងយកចំណុចល្អៗពីល្ខោនកៃលឿន និង ល្ខោនហ៊ីមកសំយោគបញ្ចូលគ្នា ហើយសម្របខ្លួនទៅតាមកាលៈទេសៈ ដូចជាកន្លែងណាមានខ្មែរមើលច្រើន សិល្បករនិយាយនិងច្រៀងភាសាខ្មែរ ឯកន្លែងណាមានយួនមើលច្រើន សិល្បករខ្មែរប្រើភាសាខ្មែរផង និង ភាសាយួនផង ហើយ កន្លែងណាដែលមានចិនមើលច្រើន សិល្បករខ្មែរប្រើភាសាខ្មែរផង និង ភាសាចិនថែមទៀត។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៣០ ល្ខោនបាសាក់នៅកម្ពុជាក្រោមមានការពេញនិយមយ៉ាងខ្លាំង។ ដូច្នេះ លោក លី សួន ហៅ ឆាគ្រួន ដែលជាអ្នកដឹកនាំបាននាំក្រុមសិល្បៈរបស់លោកមកសម្ដែងនៅកម្ពុជាភាគកណ្ដាល គឺនៅភ្នំពេញនិងនៅតាមខេត្តនានា ប៉ុន្តែមិនសូវទទួលបានជោគជ័យ ព្រោះខ្មែរកណ្ដាលកំពុងនៅពេញនិយមល្ខោនមហោរី និង ល្ខោនប្រាមោទ័យ ដែលមានការរីកចម្រើនជាយូរមកហើយ។ បន្ទាប់ពីបរាជ័យលោក លី សួន ហៅ ឆាគ្រួន បានរិះរកបញ្ចូលបច្ចេកទេសហោះហើរដ៏ប៉ិនប្រសប់ និង បញ្ចូលក្បាច់ ហួន ដែលមានភាពឆាល់រហ័សស្វាហាប់ក្នុងការសម្ដែង រួចហើយលោកក៏បាននាំក្រុមសិល្បៈរបស់លោកមកកម្ពុជាកណ្ដាលជាថ្មីម្ដងទៀត ដោយធ្វើដំណើរតាមទូកប៉ុកចាយ មានគ្រឿងសម្ភារៈតុបតែងឆាកទំនើបៗ និង មានគ្រឿងដំឡើងឆាកលើដីក៏បានលើទូកក៏បាន។ កត្តានេះបានធ្វើឱ្យទស្សនិកជនជក់ចិត្តដិតអារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង រហូតធ្វើឱ្យខ្មែរកណ្ដាលហៅល្ខោននេះថា ល្ខោនបាសាក់។ ចាប់ពីពេលនោះមកឈ្មោះ ល្ខោនទ្រើងឃ្លោក ឬ ល្ខោនយូរកេរ ត្រូវបានជំនួសដោយឈ្មោះ ល្ខោនបាសាក់វិញ។