អត្ថ

រីកអព្ពូត

ខ្មែរ[កែប្រែ]

[ អ័ត ] បា.; សំ. ( ន. ) (អថ៌) ប្រយោជន៍; សេចក្ដី; សេចក្ដីពន្យល់; ពាក្យប្រែស្រាយ; សេចក្ដីចម្រើន; គតិ; រឿង, ហេតុ, ការណ៍; ដំណើរ; ផល; ផលប្រយោជន៍; បំណង; សេចក្ដីប្រាថ្នា; ទ្រព្យ, សម្បត្តិ; របស់; វត្ថុ; អីវ៉ាន់; កិច្ច, កិច្ចការ; ធុរៈ, រវល់;... ។ ស្គាល់អត្ថ ស្គាល់ដំណើរ; ស្គាល់សេចក្ដី ។ រៀនអត្ថ រៀនសេចក្ដីអធិប្បាយ, រៀនអដ្ឋកថា ។ ព. សា. រៀនប្រែបាលី ។ ចេះអត្ថប្រែ (ព. សា.) ចេះប្រែស្រាយអធិប្បាយសេចក្ដីចេញពីបាលីបាន ។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. អ័ត-ថៈ, ដូចជា អត្ថកាម អ្នកមានបំណងល្អ; អ្នកចង់ឲ្យមានសេចក្ដីចម្រើន; អ្នកផ្គងដំណើរការណ៍សំដៅផលប្រយោជន៍ ។

អត្ថកោវិទ អ្នកឈ្លាសឬជំនាញក្នុងអត្ថ ។
អត្ថគវេសនា (--គៈវេសៈន៉ា) ការស្វែងរកប្រយោជន៍ឬរកទ្រព្យ ។
អត្ថគ្រឹះ ផ្ទះដាក់អីវ៉ាន់, ឃ្លាំងដាក់របស់ ។
អត្ថចរិយា ការប្រព្រឹត្តឲ្យខ្លួនកើតផលប្រយោជន៍ឬឲ្យកើតសេចក្ដីចម្រើន ។
អត្ថចិន្តា គំនិតគិតឲ្យមានប្រយោជន៍ឬឲ្យមានសេចក្ដីចម្រើន, ឲ្យកើតទ្រព្យ ។
អត្ថញ្ញុតា ការស្គាល់ផលរបស់ហេតុ ។
អត្ថញ្ញូ អ្នកស្គាល់ផលរបស់ហេតុ ។
អត្ថទាន ការឲ្យប្រយោជន៍ ។
អត្ថទោស ដំណើរខុសសេចក្ដីឬខុសបំណង ។
អត្ថន័យ ការពន្យល់សេចក្ដី, ការរាយរាប់ពីលក្ខណៈនៃវត្ថុផ្សេងៗ : តាមអត្ថន័យនេះ; ពាក្យនេះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា ? ។
អត្ថបដិរូប (បា. អត្ថ “សេចក្ដី, ន័យ” + បដិរូប > អត្ថប្បដិរូប “ប្រដូច, ប្រៀបធៀប”) សេចក្ដីប្រៀបធៀប, ន័យប្រដូច គឺន័យរបស់ពាក្យដែលបង្វិលបញ្ចៀសពីន័យត្រង់ៗ ដូចជាពាក្យថា “ស៊ី” តាមអត្ថានុរូប គឺន័យត្រង់ៗទៅតាមដំណើរដើមថា “បរិភោគភោជនាហារ” តែបើគេយកទៅប្រើជាសេចក្ដីប្រៀបប្រដូចវិញ បែរជាមានន័យផ្សេងពីន័យដើម ដូចជា “ស៊ីគ្នា” គឺសមគ្នា, ត្រូវគ្នា, “ស៊ីថ្លៃ” គឺយកតម្លៃច្រើន ។ “ស៊ីថោក” គឺយកតម្លៃថោក យ៉ាងនេះជាដើម ហៅថា អត្ថបដិរូប (គួរប្រើជាអត្ថប្បដិរូប) ។ ព. ផ្ទ. អត្ថានុរូប ។
អត្ថបតី (--ប៉ៈដី) ម្ចាស់ទ្រព្យ; អ្នកមានទ្រព្យច្រើន ។
អត្ថបទ សេចក្ដីអធិប្បាយនៃរឿងអ្វីនីមួយៗ; សេចក្ដីជាខ្លឹមសាររបស់អ្នកនិពន្ធ; សេចក្ដីដែលចុះផ្សាយក្នុងសារពត៌មានផ្សេងៗ ។
អត្ថប្បយោគ (អ័ត-ថ័ប-ប៉ៈយោក) ឬ --ប្រយោគ ការចាយទ្រព្យឲ្យកើតប្រយោជន៍ ។
អត្ថប្រយោជន៍ (អ័ត-ថៈ--) អ្វីៗដែលមានផលប្រយោជន៍, ប្រយោជន៍ដែលគួរប្រាថ្នា, គួរចង់បាន ។
អត្ថរស (--រស់) ដំណើរសេចក្ដី ។
អត្ថរូប រូបសេចក្ដី ។
អត្ថលាភ ការបានប្រយោជន៍; ការបានទ្រព្យ ។
អត្ថវណ្ណនា ការពន្យល់សេចក្ដី, អដ្ឋកថា ។
អត្ថវិជ្ជា ឬ អត្ថសាស្រ្ត វិជ្ជាឬសាស្រ្តសម្រាប់រៀនឲ្យស្គាល់កិច្ចការចិញ្ចឹមជីវិត និងការគ្រប់គ្រងស្រុកទេស ។
អត្ថវិញ្ញាបនី (--ប៉ៈន៉ី) សម្ដីបញ្ជាក់សេចក្ដី ។
អត្ថវិនាស ការខូចប្រយោជន៍ ។
អត្ថវិនិច្ឆ័យ ការកាត់សេចក្ដី ។
អត្ថវិបត្តិ ឬ អត្ថវិប័ទ វិបត្ថិសេចក្ដី ឬ វិប័ទប្រយោជន៍ ។
អត្ថសង្គហៈ, អត្ថសង្រ្គោះ ឬ អត្ថសន្និច័យ ការប្រមូលឬសន្សំទ្រព្យសម្បត្តិ ។
អត្ថសម្ពន្ធ ការត្រូវបានទ្រព្យសម្បាច់ ។
អត្ថសម្ពន្ធិន ឬ អត្ថសម្ពន្ធី អ្នកដែលត្រូវបានទ្រព្យសម្បាច់ (បើស្ត្រីជា អត្ថសម្ពន្ធិនី) ។
អត្ថសាធក (--ធៈកៈ ឬ--ធក់) អ្នកសម្រេចសេចក្ដី; អ្នកដែលបានសម្រេចផលប្រយោជន៍ (បើស្ត្រីជា អត្ថសាធិកា) ។
អត្ថសិរី សិរីជាទ្រព្យ; ទ្រព្យមានសិរី; ការមានទ្រព្យស្តុកស្តម្ភ ។
អត្ថាធិប្បាយ (បា. អត្ថ + អធិប្បាយ) អធិប្បាយសេចក្ដី ។
អត្ថានុរូប (បា. អត្ថ “ន័យ, សេចក្ដី” + អនុរូប “សមទៅតាម, ត្រូវតាមទំនង”) ន័យរបស់ពាក្យដែលសមទៅតាមសេចក្ដី, ន័យរបស់ពាក្យត្រង់ៗ, ន័យដែលមិនបង្វិលបញ្ចៀសខុសឃ្លាតចាកសេចក្ដីដើម គឺពាក្យដែលមិនប្រើជាសេចក្ដីប្រៀបប្រដូច ។
អត្ថបដិរូប ពាក្យផ្ទុយ ។ល។