Jump to content

អភិ

ពីWiktionary

អៈភិ សំ. បា. ( និ. ) និបាត​សព្ទ​ឬ​ឧបសគ្គ​សព្ទ​សម្រាប់​ប្រើ​ជា​បុព្វបទ រៀង​ភ្ជាប់​ពី​ខាង​ដើម​សព្ទ​ដទៃ មាន​សេចក្ដី​ថា “ក្រៃ, ក្រៃលែង, ក្រៃ​ពេក, ពេក​ក្រៃ; ណាស់; លើសលែង; ឆ្ពោះ, ចំពោះ, ឆ្ពោះ​ត្រង់; សង្កត់; គ្រប​ពី​លើ;...”; ឬ​កាល​បើ​រៀង​ភ្ជាប់​ជាមួយ​នឹង​សព្ទ​ណា អាច​បង្វែរ​សព្ទ​នោះ​ឲ្យ​ងាក​សេចក្ដី​ប្លែក​ពី​ប្រក្រតី​ដើម​ក៏​មាន ដូច​ជា ភូ “កើត; មាន”, អភិ-ភូ “គ្រប​សង្កត់” ជាដើម ។ អភិក្កន្ត​ព័ណ៌ ឬ--វណ្ណ (អៈភិក-ក័ន-តៈ--) ឬ អភិក្កាន្ត​ព័ណ៌ (--កាន-តៈ--) ព័ណ៌​ឬ​សម្បុរ​ល្អ; ដែល​មាន​ព័ណ៌​ឬ​សម្បុរ​ល្អ ។ អភិក្រម (--ក្រំ) ការ​ឈាន​ចូល, ការ​ចូល​ជិត; ការ​រុករាន​ចូល, ការ​បុក​រុក​ចូល, ដំណើរ​រឹត​ឡើង​ៗ : ជំងឺ​អភិក្រម ជំងឺ​រឹត, ឈឺ​ខ្លាំង, ឈឺ​ធ្ងន់ ។ អភិក្រោធ ក្រោធ​ខ្លាំង (វេវ. អភិរោធ) ។ អភិខ្យា ឈ្មោះ; ការ​ឲ្យ​ឈ្មោះ ។ អភិគម ឬ --គមន៍ (--គំ) ការ​ប្រសព្វ​ចូល; ការ​ប្រសព្វ​មុខ​គ្នា; ការ​ចួប​គ្នា; ការ​រួប​រួម​គ្នា; ការ​ភប់ប្រសព្វ : ទន្លេ​អភិគម ទន្លេ​ប្រសព្វ​មុខ ។ អភិ​គោត្ត ឬ --គោត្រ ឧត្ដម​គោត្រ (ត្រកូល​ខ្ពស់) ។ អភិឃាត ការ​ចោម​វាយ; ការ​រុករាន​ចូល​វាយ; ការ​វាយ​សំពង : ធ្វើ​អភិឃាត ។ ប្រើ​ជា កិ. ក៏​បាន : បាន​អភិឃាត​គ្នា បាន​វាយ​សំពង​គ្នា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក ។ អភិច្ឆា (បា. < អភិ+ឥច្ឆា “ការ​ចង់​បាន”) ការ​ចង់​បាន​ណាស់, ការ​ចង់​បាន​អន្ទះសា​ខ្វារ-ក; ការ​ចង់​បាន​ហួស​ហេតុ​ហួស​ទំនង; សេចក្ដី​ច្រណែន ។ អភិជន (--ជន់) មនុស្ស​ខ្ពង់ខ្ពស់; ជាតិ; វង្ស, ត្រកូល; ជាតិ​ភូមិ ។ អភិជ័យ ជម្នះ​យ៉ាង​សម្បើម ។ អភិជាត មាន​ត្រកូល, មាន​ពូជ; មាន​ប្រាជ្ញា, ឈ្លាសវៃ (បើ​ស្ត្រី​ជា អភិជាតា) ។ អភិជិត ដែល​មាន​ជម្នះ​យ៉ាង​សម្បើម : កង​ទ័ព​អភិជិត ។ អភិជេជ្ឋ ដែល​ជា​ច្បង​ឬ​ជា​ចម្បង​ជាង​គេ (បើ​ស្ត្រី​ជា អភិជេដ្ឋា) ។ អភិញ្ញាត ដែល​ប្រាកដ; ដែល​ចេះ​ចាំ​ស្ទាត់​ប្រាកដ; ដែល​ស្គាល់​ជាក់​ឬ​ដឹង​ច្បាស់ : សាក្សី​អភិញ្ញាត ឬ អភិញ្ញាត​សាក្សី (--តៈ--) សាក្សី​ដែល​បាន​ឃើញ​ឬ​ដឹង​ឮ​ប្រាកដ ។ អភិញ្ញាត​ការណ៍ (--តៈ--) ហេតុ​ប្រាកដ, ហេតុ​ដែល​គេ​ដឹង​ជាក់ ។ អភិញ្ញាត​ជន ជន​ដែល​មាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន ។ អភិញ្ញាត​ធម៌ (--តៈធ័រ) ធម៌​ប្រាកដ; អ្នក​ដែល​គេ​ចេះ​ធម៌​ប្រាកដ ។ អភិតរុណ (--តៈរុន) ក្មេង​ណាស់; ខ្ចី​ណាស់ (ឥត្ថី. អភិត​រុណី) ។ អភិធាវ័ន ការ​ស្ទុះ​រត់; ការ​រត់​ដេញ​តាម, ការ​រត់​ដេញ​ប្រកិត ។ អភិធេយ្យ ឬ --ធៃយ (--ធៃ) ឈ្មោះ; ពាក្យ​ជា​គ្រឿង​សម្គាល់ (រ. ស. ប្រើ​ជា នាមាភិធេយ្យ ឬ--ធៃយ ក៏​មាន : ព្រះ​នាមាភិធេយ្យ ព្រះ​នាម​ក្សត្រិយ៍; ព្រះ​បរម​នាមាភិធេយ្យ ព្រះ​បរម​នាម​ក្សត្រិយ៍​ទ្រង់​រាជ្យ​ឬ​ឋានន្តរ​ដែល​ទ្រង់​ប្រោស​ព្រះ​រាជ​ទាន) ។ អភិនន្ទ (--នន់) ត្រេកអរ​ខ្លាំង ។ អភិនន្ទន៍ (--នន់) អំណរ​ខ្លាំង ។ អភិនន្ទន​ភាព (--នន់-ទៈនៈ ភាប) ភាព​ឬ​ភាវៈ​នៃ​អំណរ​ខ្លាំង ។ អភិនន្ទនាការ (--នន់-ទៈ--) អាការ​អភិនន្ទន៍ ។ អភិនព (--នប់) គុ. (បា. អភិនវ) ថ្មី​ណាស់, ថ្មី​សន្លាង, ថ្មី​ចែស : របស់​អភិនព ។ អភិនវ​កម្ម (--នៈវៈក័ម) ការ​ដែល​ទើប​បង្កើត​ថ្មី ។ អភិបូជា បូជា​ចំពោះ, ការ​ថ្វាយ​ឬ​ជូន​គ្រឿង​សក្ការៈ​ដោយ​គោរព ។ អភិមរ កាប់​សម្លាប់; ទ្រុស្ត​មិត្រ; ការ​កាប់​សម្លាប់; ការ​ទ្រុស្ត​មិត្រ; សង្រ្គាម ។ អភិមាន សេចក្ដី​ប្រកាន់​ហួស​ពេក; ការ​ប្រកាន់​ខ្លួន; សេចក្ដី​ព្រហើន; សេចក្ដី​មើល​ងាយ​គេ ។ អភិមុខ ប្រមុខ, ប្រធាន; អ្នក​នាំ​មុខ​គេ, អ្នក​ដែល​ជា​មេ​គេ ។ កិ. វិ. ចំ​មុខ, ចំពោះ​មុខ ។ ប្រើ​រៀង​ភ្ជាប់​ពី​ខាង​ចុង​សព្ទ​ដទៃ​ក៏​បាន, ដូច​ជា​កម្មាភិមុខ អ្នក​ដែល​ជា​ប្រធាន​នៃ​កិច្ចការ (មេ​ការ) ។ សេនាភិមុខ ឬ អគ្គ​សេនា​នាយក អ្នក​ដែល​ជា​ប្រធាន​នៃ​សេនា (មេ​ទ័ព​ធំ; បារ. Maréchal) ។ អភិយោគ ការ​ព្យាយាម​ខ្លាំង, ការ​ខំ​ប្រឹង​ពេញ​កម្លាំង : ធ្វើ​ការ​ដោយ​អភិយោគ ។ អភិរក្ខ ឬ--រក្ស (--រ័ក) រក្សា​ដោយ​ប្រយ័ត្ន; ការ​រក្សា​ដោយ​ប្រយ័ត្ន : ធ្វើ​អភិរក្ស (ន. ប្រើ​ជា អភិរក្ខា ឬ--រក្សា ក៏​បាន) ។ អភិរតិ ឬ--រ័តិ (--រៈតិ ឬ--រ័ត) សេចក្ដី​រីករាយ​ក្រៃ​ពេក; តម្រេក​ខ្លាំង ។ អភិរូប មាន​រូប​ល្អ, មាន​លម្អ (បើ​ស្ត្រី​ជា អភិរូបា អ. ថ. --ប៉ា) ។ អភិរោធ (--រោត) ក្រោធ​ខ្លាំង ។ អភិលាប ពាក្យ, ពាក្យ​ពេចន៍; សត្យាធិស្ឋាន ។ អភិលាស សេចក្ដី​ប្រាថ្នា; អភិជ្ឈា ។ អភិលាសក (--សក់) អ្នក​ដែល​មាន​អភិលាស (បើ​ស្ត្រី​ជា អភិលា-សិកា) ។ អភិសន្តាប (--សន់-ដាប) កម្ដៅ​ខ្លាំង; សេចក្ដី​ក្ដៅ​ក្រហាយ​ខ្លាំង; សេចក្ដី​នឿយ​ពន់ពេក; ការ​ច្បាំង​គ្នា, សង្រ្គាម ។ អភិសាប ឬ --សាបន៍ ការ​ស្បថ​បំពាន; ការ​ដាក់​សម្បថ គឺ​ការ​ពោល​ពាក្យ​សច្ចា​ប្រណិធាន​ដាក់​សម្បថ​ឲ្យ​ធ្លាក់​ទុក្ខ​ទោស​ទៅ​លើ​គេ ។ អភិសារ ការ​បាន​ចួប​ឬ​បាន​ប្រទះ, ការ​ពើបពះ ។ អភិសិទ្ធិ (--សិត) សេចក្ដី​សម្រេច​សព្វ​គ្រប់​ឬ​ដាច់​ខាត ។ អភិហារ ការ​ដណ្ដើម​ឬ​ឆក់​យក​អីវ៉ាន់; ការ​តស៊ូ​ពេញ​កម្លាំង ។ អភិហារិន ឬ--ហារី ចោរ​អ្នក​ដណ្ដើម​ឬ​ឆក់​យក​អីវ៉ាន់ (បើ​ចោរ​ស្ត្រី​ជា អភិហារិនី) ។ល។