អាទិ

[ --ទិ ] សំ. បា. ( ន. ) (អាទិ) ដើម, ខាងដើម; ដើមដំបូង; ការផ្តួចផ្តើមមុន : មានដូច្នេះជាអាទិ មានដូច្នេះជាដើម ។ ដើមអាទិ៍ ដើមដំបូង, ដើមចម ។ នាំអាទិ៍ នាំផ្តើមមុន; ផ្ដួចផ្ដើមសេចក្ដីមុន; ផ្តើមហេតុឬផ្តើមដំណើរមុន (ប្រើជា អាទ្យ ក៏បាន, អ. ថ. អាត) ។ ខ្មែរប្រើពាក្យនេះជា កិ. ផងក៏មានខ្លះ “ផ្តើម, ផ្តួចផ្តើម, តាំងផ្តើមមុន; រៀបរបមុន” : កាលគេអាទិ៍ កាលគេផ្ដួចផ្ដើម, កាលគេរៀបរប : ធម្មតាអ្នកជាជាតិ កាលគេអាទិ៍ឲ្យគិតគូរ កុំខ្ជិលដេកទទូរ ដល់ថ្ងៃរះពេញពន្លឺ (សាស្រ្តាច្បាប់កេរ្តិ៍កាល) ។

អាទិកម្មិក ឬ អាទិកម្មិកបុគ្គល : បុគ្គលដើមបញ្ញត្តិ ។
អាទិករ : អ្នកផ្តើមធ្វើមុន ។ អ្នកសាងលោក គឺព្រហ្មឬវិស្ណុ (តាមលទ្ធិ ព្រាហ្មណ៍) ។
អាទិកល្យាណ (--កល់-យ៉ាន) : លម្អឬពីរោះខាងដើម; ដែលមានលម្អឬពីរោះខាងដើម ។
អាទិការណ៍ ឬ អាតិមូល : ហេតុដើមឬដើមហេតុ, ហេតុដំបូង, មូលហេតុ, ប្រថមហេតុ ។
អាទិកាល : កាលខាងដើម, កាលពីដើម ។
អាទិគរុ : អក្សរគរុនៅខាងដើម; ដែលមានអក្សរគរុនៅខាងដើម (ព. វ.) ។
អាទិគុរុ : គ្រូដើម; សេនាបតីទី ១ ។
អាទិទេព : ទេញ្តខាងដើម, ទេញ្តមុនបង្អស់ ។ ពាក្យសន្មតហៅអនុត្តរបុគ្គលដែលគេជឿសម្គាល់ទុកថា ជាព្រះជាអ្នកបង្កើតទឹកដីនិងសត្វលោក, ជាអ្នករក្សាការពារនិងឲ្យសុខទុក្ខដល់មនុស្សលោក : ព្រះអាទិទេព; ព្រះពុទ្ធមិនមែនជាព្រះអាទិទេពទេ ព្រះអង្គក្រាន់តែជាមនុស្សអស្ចារ្យ ។
អាទិបរិយោសាន (--ប៉ៈរ៉ិ យ៉ោ--) : ខាងដើមនិងខាងចុង ។
អាទិបុរស : បុព្វបុរស; វិស្ណុ ។
អាទិប្រយោគ : ប្រយោគដើម, ប្រយោគមុន ។
អាទិពុទ្ធ : ព្រះពុទ្ធដើម គឺព្រះពុទ្ធដែលបង្កើតព្រះពុទ្ធនិងពោធិសត្វគ្រប់ព្រះអង្គ : ព្រះអាទិពុទ្ធ (តាមលទ្ធិពុទ្ធសាសនិកខាងមហាយានដែលធៀបគ្នានឹងលទ្ធិព្រាហ្មណ៍) ។
អាទិព្រហ្មចរិយធម៌ : ព្រហ្មចរិយធម៌ដែលត្រូវសិក្សាមុនដំបូង; បាតិមោក្ខសំវរសីល ។
អាទិព្រហ្មចរិយសិក្ខា : ការសិក្សាអាទិព្រហ្មចរិយធម៌; សិក្ខាបទក្នុងបាតិមោក្ខ ។
អាទិរាជ : ព្រះរាជាដើមវង្សនៃក្សត្រិយ៍ក្នុងលោក, ប្រថមក្សត្រិយ៍ (ព្រះបាទមនុ)។
អាទិមជ្ឈិម ឬ អាទិមធ្យម : ខាងដើមនិងកណ្ដាល ។
អាទិលុប ឬ អាទិលោប (ព. វ.) : ការលុបអក្សរដើមនៃពាក្យមួយៗចេញ, ដូចជា ឧបាសក ជា បាសក, ឧបាសិកា ជា សិកា, ឧបាធ្យាយជា បាធ្យាយ ជាដើម (ក្នុងវេយ្យាករណ៍សំស្រ្កឹតនិងបាលីមានន័យប្លែកៗ ពីនេះទៅទៀត) ។
អាទិវាចា ឬ អាទិវាទ : សម្ដីដើម ។
អាទិសង្កេត អក្សរសង្ខេបដែលដកយកតែមួយតួៗខាងដើមពីក្នុងពាក្យមួយៗមកប្រើ, ដូចជា កិ. គឺកិរិយាសព្ទ; គុ. គឺគុណសព្ទ; ន. គឺនាមសព្ទ; ពុ. ស. ឬ ព. ស. គឺពុទ្ធសករាជ; ភ. ព. គឺភ្នំពេញ ជាដើម : អក្សរអាទិសង្កេត (ហៅ អក្សរសង្ខេប ក៏បាន) ។
អាទិសព្ទ : សព្ទដែលជាដើម គឺសព្ទមានចំនួនច្រើន ប៉ុន្តែយកតែចំនួនប៉ុណ្ណោះៗមកប្រាប់ថា “មាននេះមួយៗ ជាដើម”, ដូចជា សង្ហារិមទ្រព្យមានចាន, ឆ្នាំង, កែវ, គោម ជាដើម (ចាន, ឆ្នាំង, កែវ, គោម ជាដើម ជា អាទិសព្ទ) ។
អាទិសម្ភាស ឬ អាទិសម្ភាសន៍ : ការនិយាយរាក់ទាក់ទៅរកមុនឬមករកមុន, សម្ដីរួសរាយរកមុន ។ល។ អាទិ៍