សីល

ពីWiktionary

សីល (បា.; សំ.) ( ន. ) (ឝីល) វិរតិចេតនាដែលវៀរចាកអំពើអាក្រក់, ការកាន់ ឬ ប្រព្រឹត្តល្អដោយកាយវាចា, ការមិនប្រព្រឹត្តកន្លងសិក្ខាបទវិនយប្បញ្ញតិ្ត (ព. ពុ.) ។

ការកាន់ចរិយាល្អ; ការសង្រួម; អង្គនៃចរិយា; ចរិត, ចរិយា; មារយាទល្អ; សេចក្ដីល្អ; គតិ; លក្ខណៈ; និស្ស័យ; អធ្យាស្រ័យ; សភាព; ប្រក្រតី; ទម្លាប់; សណ្ដាប់ធ្នាប់; ធម្មជាតិ; ធម្មតា ។ល។

បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ (ដែលជាបាលី ឬ សំស្រ្កឹត) អ. ថ. សីល៉ៈ, ដូចជា សីលកថា សម្ដីនិយាយអំពីសីល, និយាយអំពីការប្រព្រឹត្តល្អ ។

  1. សីលខណ្ឌ (--ខ័ន) ឬ សីលភេទ ការដាច់សីល, ដំណើរខូចការប្រព្រឹត្តល្អ ។
  2. សីលក្ខន្ធ (--ល័ក-ខ័ន) កងសីល ។
  3. សីលគន្ធ (--គន់-ធ ឬ--គន់) ក្លិនសីល គឺកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្អ ។
  4. សីលគុណ គុណសីល ។
  5. សីលច្ចាគ ឬ--ត្យាគ ការលះបង់សីល, ការលះសេចក្ដីល្អចោល ។
  6. សីលតេជះ តេជះសីល, អំណាចការប្រព្រឹត្តល្អ ។
  7. សីលទាយក (--យក់) អ្នកឲ្យសីល (បើស្ត្រីជា សីលទាយិកា) ។
  8. សីលធន (--ធន់) សីលដែលទុកជាទ្រព្យ (របស់សត្វលោក) ។
  9. សីលធម្ម ឬ --ធម៌ សីលដែលជាធម៌ (របស់សត្វលោក) ឬសីលនិងធម៌; កិរិយាមារយាទ, សណ្ដាប់ធ្នាប់; ដំបូន្មានដែលនាំឲ្យចៀសវាងអំពើអាក្រក់ ហើយឲ្យប្រព្រឹត្តតែអំពើល្អ : ប្រកបដោយសីលធម៌, ប្រាសចាកសីលធម៌ ។
  10. សីលនិធិ ការប្រព្រឹត្តល្អដែលទុកជាកំណប់ទ្រព្យ (របស់សត្វលោក) ។
  11. សីលវន្ត (--វ័ន) អ្នកមានសីល (បើស្ត្រីជា សីលវតី ឬ សីលវន្តី) ។
  12. សីលវិបត្តិ (--ប័ត) ការវិនាសសីល, ការដាច់សីល; ការខូចមារយាទល្អ ។
  13. សីលវិសុទ្ធិ សេចក្ដីបរិសុទ្ធនៃសីល ។
  14. សីលសមាទាន (--សៈម៉ា--) ការទទួលសីល, ការកាន់សីល ។
  15. សីលសម្បត្តិ, --សម្ប័ទ ឬ --សម្បទា (--សំប័ត ឬ--ស័ម-ប៉ៈទា) ការបរិបូណ៌ដោយសីល, ការជាប់សីល ។
  16. សីលសារ សីលដែលទុកជាខ្លឹម (របស់សត្វលោក) ។
  17. សីលាចារ (បា. < សីល + អាចារ “មារយាទ”) សីលនិងមារយាទ ។
  18. សីលាទិគុណ (បា. < សីល + អាទិ “ជាដើម” + គុណ) គុណមានសីលជាដើម ។
  19. សីលានុស្សតិ (បា. < សីល + អនុស្សតិ “ការរឭកតាម”) ការនឹករំពឹងដល់សីល ។ល។