ពញា
ខ្មែរ
និរុត្តិសាស្ត្រ
ប្រហែលមកពីពាក្យ មន ဗညာ (‘ពញា’ អានថា ប៉ិញា)[១], ប្រៀបធៀបនឹង សៀម พญา (‘ពញា’ អានថា ផ្យា)[២]
- សំគាល់: ពាក្យ ពញា នេះជា អញ្ញត្រសព្ទ ពីព្រោះត្រូវសរសេរផ្ញើជើង ញ ជា ញ បែរជាសរសេររាយតួជា ពញា វិញ ដើម្បីកុំឲ្យច្រឡំនឹង ឭ (ឭ ឮ)។
- ប្រវត្តិប្រើប្រាស់: កាលពីបុរាណព្រេងនាយ ហៅព្រះរាជបុត្រក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យថា ពញា ដូចជា ពញាយ៉ាត, ពញាតូ ជាដើម, លុះចំណេរកាលតមក, លែងហៅ ពញា បែរជាហៅ អង្គ វិញ ដូចជា អង្គអិម, អង្គអេង, អង្គតន់, អង្គដួង ជាដើម, ចំណេរកាលតពីនោះមក ប្រែហៅថា ព្រះអង្គម្ចាស់ វិញ ដរាបដល់មកសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ ។ ក្នុងសម័យបន្ទាប់ពីប្រែ ពញា ជា អង្គ វិញនោះ ព្រះមហាក្សត្រិយ៍ទ្រង់យកពាក្យ ពញា នេះមកប្រើជាឋានន្តរនៃមន្ត្រីថ្នាក់ខ្ពស់វិញ ប្រើជា ៣ ថ្នាក់គឺ ពញា, ចៅពញា, សម្ដេចចៅពញា; លុះចំណេរកាលតពីនោះមកទៀត ប្រើពាក្យ ឲកញ៉ា, អ្នកឲកញ៉ា, លោកអ្នកឲកញ៉ា ជាជំនួសពាក្យ ពញា វិញ ដរាបមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ; ឯពាក្យ ពញា បែរប្រើជាឋានន្តរ មេឃុំ វិញថា ពញារក្សាភិបាលឃុំ...; មកដល់សម័យរាជការសង្គមរាស្ត្រនិយមព្រះពុទ្ធសាសនាឯករាជអព្យាក្រឹត ផ្លាស់ពាក្យ មេឃុំ ជា នាយសង្កាត់ វិញថា នាយសង្កាត់...; ទាំងពាក្យ ឃុំ ក៏ហៅថា សង្កាត់ ដែរ ហៅថា សង្កាត់នេះ សង្កាត់នោះ តាមឈ្មោះសង្កាត់នានាក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទាំងមូល, ឯក្នុងព្រះរាជធានីភ្នំពេញហៅសង្កាត់តាមលំដាប់លេខរៀងថា សង្កាត់លេខ ១; សង្កាត់លេខ ២; សង្កាត់លេខ ៣ ។ល។[៣]
ការបញ្ចេញសំលេង
|
នាម
ពញា
- (បុរាណសព្ទ) ងារព្រះរាជបុត្រក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ។ លុះចំណេរកាលតមក, លែងហៅ ពញា បែរជាហៅ អង្គ វិញ ដូចជា អង្គអិម, អង្គអេង, អង្គតន់, អង្គដួង ជាដើម, ចំណេរកាលតពីនោះមក ប្រែហៅថា ព្រះអង្គម្ចាស់ វិញ ដរាបដល់មកសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ។
- ឧ. ពញាយ៉ាត, ពញាតូ ជាដើម។
- (តន្តីសព្ទ) ឋានន្តរនៃមន្ត្រីថ្នាក់ខ្ពស់វិញ ប្រើជា ៣ ថ្នាក់គឺ ពញា, ចៅពញា, សម្ដេចចៅពញា; លុះចំណេរកាលតពីនោះមកទៀត ប្រើពាក្យ ឲកញ៉ា, អ្នកឲកញ៉ា, លោកអ្នកឲកញ៉ា ជាជំនួសពាក្យ នេះវិញ ដរាបមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
- (នយោបាយ) ឋានន្តរ មេឃុំ ពីសម័យបារាំងមកដល់សម័យមុនរាជការសង្គមរាស្ត្រនិយម។ ក្រោយមកប្រើជា មេឃុំ វិញ ដល់សម័យសង្គមប្រើជា នាយសង្កាត់ (ព្រោះ ឃុំ ក្លាយមកជា សង្កាត់ ទាំង ឃុំ នៅក្នុងខេត្តនិង ក្រុងភ្នំពេញ)។
- ឧ. ពញារក្សាភិបាលឃុំ។[៤]
ពាក្យសំរង់
បំនកប្រែ
៣. ឋានន្តរ មេឃុំ ពីសម័យបារាំងមកដល់សម័យមុនរាជការសង្គមរាស្ត្រនិយម
ឯកសារយោង
- ↑ វិគានុក្រមអង់គ្លេស ဗညာ
- ↑ វិគានុក្រមអង់គ្លេស មេពាក្យ พญา
- ↑ វចនានុក្រមជួនណាត មេពាក្យ ពញា
- ↑ វចនានុក្រមជួនណាត មេពាក្យ ពញា